Χρήση της Τηλεπισκόπησης για την Αποτύπωση Μεταβολών Χρήσεων Γης και για την Διαχείριση της Υδρολογικής Λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας.
Από RemoteSensing Wiki
Χρήση Προϊόντων Τηλεπισκόπησης για την Αποτύπωση Μεταβολών Χρήσεων Γης και για την Διαχείριση των Υδατικών Πόρων της Υδρολογικής Λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας.
Ηλίας Δημητρίου
Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών – Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων,
46,7 χλμ. Λ. Αθηνών – Σουνίου, 19013, Ανάβυσσος Αττικής,
Τηλ. 2291076389, Fax: 2291076419, email: elias@ath.hcmr.gr
Πηγή: Τηλεπισκόπηση: Εξελίξεις και Εφαρμογές, ΤΕΕ, Αθήνα, 22-23 Φεβρουαρίου, 2007.
Αντικείμενο Εφαρμογής: Τεχνική Υδρολογία
Σκοπός Εφαρμογής: Στη συγκεκριμένη επιστημονική εργασία χρησιμοποιήθηκαν εικόνες από τον δορυφόρο Landsat 5 και αεροφωτογραφίες προκειμένου να αντληθούν στοιχεία που αφορούν στις χρήσεις γης της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας, στην καταγραφή της εδαφικής υγρασίας και των υπολιμναίων εκφορτίσεων νερού (πηγών) καθώς και στην καταγραφή της φυτοκάλυψης της περιοχής. Τα δεδομένα που προέκυψαν χρησιμοποιήθηκαν για την υδρολογική μοντελοποίηση και την διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής.
Εισαγωγή
Η επιστήμη της τηλεπισκόπησης και τα δορυφορικά δεδομένα, αποτελούν σήμερα ένα σύγχρονο επιστημονικό εργαλείο, αφού παρέχουν πλήθος σημαντικών πληροφοριών διευκολύνοντας σημαντικά την έρευνα σε πολλά επιστημονικά πεδία. Εφαρμογές τηλεπισκόπησης χρησιμοποιούνται συχνά στις μέρες μας σε επιστήμες όπως η Γεωλογία, η Υδρολογία, η Μετεωρολογία, η Ωκεανογραφία, και η Βιολογία με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα, αφού παρέχουν άμεσα και ακριβή επιστημονικά δεδομένα. Συγκεκριμένα, η παρατήρηση της γης με μεθόδους τηλεπισκόπησης δίδει την δυνατότητα, εκτός από μετρήσεις περιβαλλοντικών παραμέτρων, να αποτυπώνονται οι χωροχρονικές μεταβολές στους φυσικούς πόρους, που οφείλονται σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις αλλά και σε εποχικές διακυμάνσεις. Επιπρόσθετα, είναι συνήθης πρακτική στην σημερινή εποχή, τηλεπισκοπικές εφαρμογές να υποστηρίζουν κλιματολογικές μελέτες, ποσοτικοποίηση αλλαγών στις χρήσεις γης, διαχείριση και εκμετάλλευση υδατικών πόρων. Επιπρόσθετα, σημαντικό ρόλο δύναται να διαδραματίσει η τηλεπισκόπηση στην διαχείριση των υδατικών πόρων και ιδιαίτερα σε λιμναίες υδρολογικές λεκάνες, αφού παρέχει πληροφορίες σχετικά με την μεταβολή ακτογραμμών, διαθέσιμων επιφανειακών υδατικών αποθεμάτων και ποιοτικών χαρακτηριστικών των υδάτων σε χωρική και χρονική κλίμακα. Έτσι, οι αρμόδιοι διαχειριστικοί φορείς μπορούν να εκτιμούν άμεσα τις επιπτώσεις των διαχειριστικών σχεδίων που εφαρμόζονται και να προβαίνουν σε διορθωτικές επεμβάσεις, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο. Επίσης, πλήθος επιμέρους υδρολογικών παραμέτρων, αναγκαίων στην διαχείριση των υδατικών αποθεμάτων, μπορούν να ποσοτικοποιηθούν με την συνεισφορά τηλεμετρικών μεθόδων, όπως η εδαφική υγρασία, η εξατμισοδιαπνοή και η επιφανειακή απορροή. Στη συγκεκριμένη εργασία χρησιμοποιήθηκε δορυφορική εικόνα Landsat, προκειμένου να αντληθούν στοιχεία που αφορούν στις χρήσεις γης της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας, στην καταγραφή της εδαφικής υγρασίας και των υπολιμναίων εκφορτίσεων νερού (πηγών) καθώς και στην καταγραφή της φυτοκάλυψης που δύναται να συμβάλλει στον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής και των αρδευτικών αναγκών της περιοχής.
Μεθοδολογία
Για την παραγωγή του χάρτη χρήσεων γης στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε ένας αλγόριθμος αυτόματης ταξινόμησης δορυφορικών δεδομένων προκειμένου να πραγματοποιηθεί το πρώτο στάδιο της κατηγοριοποίησης των χρήσεων γης και έπειτα ακολούθησε το στάδιο της επιβλεπόμενης ταξινόμησης και οι διορθώσεις του χάρτη. Ο αλγόριθμος αυτός ονομάζεται ISODATA (Iterative Self-Organizing Data Analysis Technique) και χρησιμοποιείται ευρέως από την επιστημονική κοινότητα, ενώ έχει δοκιμαστεί σε πλήθος περιοχών και συνθηκών. Τα δεδομένα εισόδου στον αλγόριθμο, εκτός από την δορυφορική εικόνα είναι περιορισμένα και αφορούν τον αριθμό των επαναλήψεων του υπολογιστικού σταδίου και το ποσοστό σύγκλισης των μοναδιαίων περιοχών της εικόνας (εικονοστοιχεία) στις ομάδες ταξινόμησης. Ο χάρτης που παράχθηκε από την συγκεκριμένη διαδικασία συγκρίθηκε με παλαιότερους χάρτες χρήσεων γης της περιοχής αλλά και με σχετικά δεδομένα πεδίου και διορθώθηκε κατάλληλα στο πρόγραμμα Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία της δορυφορικής εικόνας γενικότερα (ArcView. και Image Analysis). Στην συγκεκριμένη εργασία τα δορυφορικά δεδομένα επεξεργάστηκαν κατάλληλα έτσι ώστε να παραχθεί ένας ακριβής χάρτης φυτοκάλυψης που παρέχει λεπτομερή στοιχεία για την βλάστηση της περιοχής. Για αυτό το σκοπό χρησιμοποιήθηκε ο κανονικοποιημένος δείκτης βλάστησης:
NVDI=(DN(4)-DN(3))/(DN(4)+DN(3))
όπου NVDI: ο δείκτης φυτοκάλυψης, DN: η ψηφιακή καταγραφή της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε κάθε μοναδιαίο τμήμα της εικόνας και οι αριθμοί 4 και 3: οι φασματικές περιοχές της υπέρυθρης και κόκκινης ορατής ακτινοβολίας αντίστοιχα. Ο μαθηματικός αυτός τύπος εφαρμόστηκε σε κάθε μοναδιαίο τμήμα της εικόνας (εικονοστοιχείο) με την χρήση των λογισμικών ArcView και Image Analysis. Οι τιμές φυτοκάλυψης που παράγονται με την ανωτέρω μεθοδολογία κυμαίνονται από –1 για περιοχές χωρίς καθόλου βλάστηση (καλύπτονται κυρίως από νερά) έως 1 για περιοχές με πολύ υψηλό ποσοστό βλάστησης. Οι άγονες εκτάσεις, οι οικισμοί και οι δρόμοι παρουσιάζουν τιμές που τείνουν στο μηδέν. Ο χάρτης που δημιουργείται με την ανωτέρω διαδικασία είναι σε μορφή που μπορεί να εισαχθεί άμεσα σε μοντέλα προσομοίωσης του υδρολογικού κύκλου προκειμένου να διευκολυνθεί και να βελτιστοποιηθεί ο υπολογισμός της επιφανειακής απορροής καθώς και της εξατμισιδιαπνοής. Για τον εντοπισμό των θέσεων υπολίμνιων πηγών της λίμνης Τριχωνίδας χρησιμοποιήθηκε η εφαρμογή θερμικής χαρτογράφησης η οποία είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη τεχνική. Συγκεκριμένα, οι δορυφορικές εικόνες Landsat, καταγράφουν την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία των υλικών σωμάτων σε διάφορες φασματικές περιοχές, χρησιμοποιώντας σχετικούς αισθητήρες που μετρούν την ένταση της ακτινοβολίας σε μια κλίμακα από 0 έως 255 μονάδες (ψηφιακός αριθμός, DN). Η μέτρηση αυτή πρέπει έπειτα να διορθωθεί με κατάλληλους συντελεστές και να μετατραπεί αρχικά σε μονάδες ακτινοβολίας (Watt/m2*sr*μm).
Αποτελέσματα
Δημιουργία χάρτη χρήσεων γης
Μετά την εφαρμογή της προαναφερθείσας μεθοδολογίας στην περιοχή μελέτης παράχθηκε ο χάρτης χρήσεων γης της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας (εικόνα 1) και ποσοτικοποιήθηκε η έκταση κάθε κατηγορίας χρήσης γης (Πίνακας 1). Η ονοματολογία των κατηγοριών χρήσεως γης της περιοχής πραγματοποιήθηκε με την συνεισφορά των προϋπαρχόντων σχετικών χαρτών (ορθοφωτοχάρτες Υπ. Γεωργίας, 1:50.000) και επιτόπιων επισκέψεων. Ο πίνακας 1 υποδεικνύει ότι το μεγαλύτερο τμήμα της υδρολογικής λεκάνης καλύπτεται από γεωργικές καλλιέργειες (141,16 km2 – 34,94%), ενώ ακολουθούν τα δάση (137,04 km2 – 33,97%) και οι υδάτινες επιφάνειες (93,86 km2 –23,23%). Οι οικισμοί και οι άγονες εκτάσεις δεν καλύπτουν σημαντική έκταση της περιοχής μελέτης, αφού δεν ξεπερνούν το 8% της συνολικής έκτασης. Το μεγαλύτερο ποσοστό δασών αφορά δάση θαμνώνων αείφυλλων, πλατύφυλλων και δρυών (12,38% της περιοχής μελέτης), ενώ το μικρότερο ποσοστό δασών καλύπτεται από ελάτη (11.59% της περιοχής). Όσον αφορά τις γεωργικές εκτάσεις, χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας και το στάδιο ανάπτυξης τους, χαρακτηριστικά που δημιουργούν διαφορετικές ψηφιακές φασματικές υπογραφές στην δορυφορική εικόνα και καταγράφονται σε διαφορετικές κατηγορίες κατά την ανάλυση και επεξεργασία της. Η επιφάνεια νερού που αντιστοιχεί στην λίμνη Τριχωνίδα είναι σχετικά μειωμένη (93,86 km2), συγκριτικά με την μέση ετήσια επιφάνεια της λίμνης που πλησιάζει τα 96 km2, διότι η χρησιμοποιηθείσα δορυφορική εικόνα έχει καταγραφεί τον μήνα Οκτώβριο όταν η στάθμη της λίμνης Τριχωνίδας και επομένως και η έκταση της είναι στα χαμηλότερα επίπεδα του έτους. Επιπρόσθετα, οι οικισμοί εμφανίζονται στην ίδια κατηγορία με άγονες εκτάσεις και ιδιαίτερα με εκτάσεις που αντιστοιχούν στις κορυφές ορεινών όγκων που δεν καλύπτονται από βλάστηση, διότι οι ψηφιακές φασματικές υπογραφές των δύο αυτών κατηγοριών χρήσης γης είναι παραπλήσιες και έτσι ο συγκεκριμένος αλγόριθμος που χρησιμοποιήθηκε δεν δύναται να τις διαχωρίσει. Για αυτό το σκοπό χρησιμοποιήθηκαν ορθοφωτοχάρτες του Υπ. Γεωργίας, προκειμένου να ψηφιοποιηθούν οι άγονες εκτάσεις και να αφαιρεθούν από τους σχετικούς υπολογισμούς της δορυφορικής εικόνας.
Όπως προκύπτει από την σύγκριση του χάρτη χρήσεων γης που δημιουργήθηκε από την επεξεργασία δορυφορικών δεδομένων (εικόνα 1) με τον προϋπάρχοντα συμβατικό χάρτη χρήσεων γης της περιοχής, που έχει παραχθεί από ορθοφωτοχάρτες του Υπ. Γεωργίας, οι διαφορές στις περισσότερες κατηγορίες χρήσεων γης είναι ιδιαιτέρως μικρές και κυμαίνονται από –0,3% έως και –6,26% (Πίνακας 2). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την ακρίβεια των υπολογισμών των δορυφορικών δεδομένων, ενώ οι παρατηρηθείσες διαφορές μπορεί να θεωρηθούν αμελητέες, διότι κατά κάποιο ποσοστό οφείλονται και σε λάθη κατά την ψηφιοποίηση των προϋπαρχόντων ορθοφωτοχαρτών.
Δημιουργία χάρτης φυτοκάλυψης
Στην περιοχή μελέτης ο σχετικός χάρτης φυτοκάλυψης παρουσιάζει τιμές που κυμαίνονται από –0,49 (λίμνη Τριχωνίδα) έως 0,75 (δάση όρους Αρακύνθου), ενώ ο μέσος όρος των τιμών φυτοκάλυψης για ολόκληρη την περιοχή είναι 0,25 (εικόνα 2). Η χωρική κατανομή της φυτοκάλυψης υποδεικνύει έντονη βλάστηση στις ημιορεινές περιοχές και χαμηλού βαθμού φυτοκάλυψη στις πεδινές εκτάσεις όπου υπάρχουν οικισμοί και καλλιέργειες (σκουρόχρωμες περιοχές), με εξαίρεση τις παραλίμνιες εκτάσεις όπου υπάρχει φυσική βλάστηση και παρατηρούνται σχετικά αυξημένες τιμές του δείκτη φυτοκάλυψης. Αποτύπωση υπολίμνιων πηγών Είναι ευδιάκριτες στην εικόνα 3 οι περιοχές που παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερες τιμές θερμικής ακτινοβολίας σε σχέση με τα γειτονικά τους, ίδιας σύστασης σώματα. Πολύ σημαντικές είναι οι περιοχές αυτές που απαντώνται στην παραλίμνια ζώνη του βορειοδυτικού τμήματος της περιοχής μελέτης και υποδεικνύουν υπολίμναιες πηγές που τροφοδοτούν την λίμνη Τριχωνίδα με νερό υψηλότερης θερμοκρασίας από το υπόλοιπο νερό της λίμνης. Οι διαφορές στις ψηφιακές τιμές της φασματικής περιοχής 6 για τις υπολιμναίες πηγές συγκριτικά με την υπόλοιπη έκταση της λίμνης, είναι της τάξεως των 10 μονάδων ή 4,36oC σύμφωνα με τον ανωτέρω σχετικό αλγόριθμο (129 μονάδες για το νερό της λίμνης ή 20,23oC και 139 μονάδες για το νερό των πηγών ή 24,59oC). Οι συντεταγμένες των υπολιμναίων πηγών κατεγράφησαν από την δορυφορική εικόνα και τον Μάρτιο του 2003 πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην περιοχή προκειμένου να ανευρεθούν οι συγκεκριμένες θέσεις επιτόπου και να επαληθευτεί η ύπαρξη των πηγών, κάτι το οποίο έγινε και αποτυπώθηκε φωτογραφικά το ίχνος των πηγών στην επιφάνεια της λίμνης με την μορφή αναβλύσεων και φυσαλίδων οξυγόνου (Εικόνες 4 και 5).
Επιπρόσθετα, παρατηρώντας την εικόνα 3 διαπιστώνεται ότι οι χερσαίες περιοχές που παρουσιάζουν υψηλές τιμές θερμοκρασίας συμπίπτουν κυρίως με τεκτονικές επαφές καθώς και με τμήματα υδρορεμάτων και της κοιλάδας του Ευήνου ποταμού. Το γεγονός των υψηλών τιμών θερμοκρασίας των περιοχών γύρω από τις κύριες τεκτονικές επαφές σε συνδυασμό και με την ύπαρξη καρστικών πετρωμάτων στην περιοχή δύναται να υποδηλώνει την κίνηση υπόγειου νερού κατά μήκος των επαφών αυτών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσχωσιγενής κοιλάδα του Ευήνου ποταμού στο νοτιοανατολικό τμήμα της εικόνας 3 όπου καταλήγουν τρεις βασικές εφιππεύσεις της υδρολογικής λεκάνης της Τριχωνίδας με διεύθυνση Βy-ΝΑ. Οι σημαντικές διαφορές θερμοκρασίας κατά μήκος των εφιππεύσεων που εκτείνονται μεταξύ της ανωτέρωπροσχωσιγενής κοιλάδας και της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας, δημιουργούν υπόνοιες υπόγειας επικοινωνίας μεταξύ του Ευήνου και της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας μέσω των επαφών αυτών, κάτι που πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω. Σχετικά με τις αυξημένες θερμοκρασίες του νερού των υπολιμναίων πηγών (Πίνακας 3) συγκριτικά με το υπόλοιπο νερό της λίμνης Τριχωνίδας, αυτές πιθανότατα οφείλονται στο γεγονός ότι η δορυφορική εικόνα έχει καταγραφεί τον μήνα Οκτώβριο όπου η θερμοκρασία του νερού της λίμνης έχει αρχίσει να μειώνεται από την ετήσια μέγιστη τιμή που απαντάται τον μήνα Αύγουστο (περίπου 29οC) και έχει φτάσει περίπου στους 20οC, ενώ το νερό των συγκεκριμένων πηγών προέρχεται από κατείσδυση που έλαβε χώρα αρκετό διάστημα πριν (περίπου 2-3 μήνες), όταν η θερμοκρασία του νερού ήταν αρκετά υψηλότερη από αυτή του μηνός Οκτωβρίου. Επίσης, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο δράσης γεωθερμικών πεδίων, αφού στην περιοχή απαντάται σημαντική θερμομεταλλική πηγή στην θέση Λουτρά Μυρτιάς (στο κέντρο της βόρειας ακτογραμμής της λίμνης) που είναι πλησίον των προαναφερθεισών υπολίμνιων πηγών. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει και τις αυξημένες τιμές θερμοκρασίας των υπολίμνιων πηγών της Τριχωνίδας αφού και οι πηγές αυτές συμπίπτουν γεωγραφικά με τα ενεργά τεκτονικά ρήγματα που οριοθετούν την τάφρο του Αγρινίου.
Συμπεράσματα
Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκε μια δορυφορική εικόνα Landsat, η οποία επεξεργάστηκε με την συνδρομή του προγράμματος Image Analysis (GIS), προκειμένου να δημιουργηθεί ο χάρτης χρήσεων γης της περιοχής μελέτης, ο χάρτης φυτοκάλυψης και ο θερμικός χάρτης που θα παρέχει πληροφορίες για την εδαφική υγρασία και για τις υπολίμνιες πηγές που υπάρχουν στην βορειοανατολική ακτή της λίμνης Τριχωνίδας. Ο χάρτης χρήσεων γης της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας υπέδειξε ότι το 35% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης καλύπτεται από καλλιέργειες, το 34% από δάση, το 23% από νερό και το 8% από οικισμούς και άγονες εκτάσεις. Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν με τους αντίστοιχους ορθοφωτοχάρτες του Υπ. Γεωργίας και οι παρατηρούμενες διαφορές ανά κατηγορία χρήσεων γης είναι πολύ μικρές, αφού κυμαίνονται μεταξύ 0,3% έως 6%, οι οποίες δύναται και να οφείλονται σε λάθη κατά την ψηφιοποίηση των ορθοφωτοχαρτών. Παρόλα αυτά, προέκυψε ότι η δημιουργία χάρτη χρήσης γης από δορυφορικά δεδομένα δίνει άμεσα και εύκολα αποτελέσματα, τα οποία παρουσιάζουν σημαντική ακρίβεια και αξιοπιστία αλλά απαιτούν και γνώση του καθεστώτος χρήσης γης της περιοχής μελέτης, προκειμένου να μπορούν να διορθωθούν εφόσον απαιτείται και να επιβεβαιωθούν. Η επόμενη εφαρμογή που πραγματοποιήθηκε στην παρούσα εργασία, αφορά την δημιουργία ενός χάρτη φυτοκάλυψης, που μας δίνει πληροφορίες για τον βαθμό φυτοκάλυψης της περιοχής μελέτης και για το στάδιο ανάπτυξης της φυσικής και τεχνητής βλάστησης. Ο χάρτης αυτός έδειξε ότι μεγαλύτερος βαθμός φυτοκάλυψης επικρατεί στην ημιορεινή και στην παραλίμνια ζώνη που οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι σχετικά περιορισμένες ενώ όπου υπάρχουν οικισμοί και καλλιέργειες ο δείκτης φυτοκάλυψης ήταν αισθητά μικρότερος. Οι συνθήκες εδαφικής υγρασίας στην περιοχή μελέτης και η αποτύπωση των υπολίμνιων πηγών που πραγματοποιήθηκαν μέσω θερμικής χαρτογράφησης της περιοχής αποτέλεσαν σημαντικές πληροφορίες που παρήχθησαν από την συγκεκριμένη εργασία. Προέκυψε, ότι κατά μήκος των τεκτονικών επαφών παρατηρείται αυξημένη θερμοκρασία που μπορεί να οφείλεται σε κίνηση υπογείου νερού κατά μήκος αυτών, ενώ στην λίμνη Τριχωνίδα καταγράφτηκαν τρεις παραλίμνιες περιοχές στο βορειοανατολικό τμήμα της με σημαντικά πιο αυξημένες θερμοκρασίες νερού από την υπόλοιπη επιφάνεια της λίμνης. Συμπερασματικά, η επεξεργασία δορυφορικών δεδομένων παρείχε πλήθος σημαντικών πληροφοριών, οι οποίες αποκτήθηκαν σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, με αυξημένη ακρίβεια και αξιοπιστία και συνέβαλλαν σημαντικά στην συνέχιση και ολοκλήρωση της παρούσας έρευνας που αποσκοπούσε στην ολοκληρωμένη διαχείριση υδατικών πόρων της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Τριχωνίδας.
Βιβλιογραφία
Baban, S.M.J., 1999, “Use of remote sensing and geographical information system in developing lake management strategies”, Hydrobiologia, 395/396, pp.211-226
Carlson, T.N., and Arthur, T.S., 2000, “The impact of land use- land cover changes due to urbanization on surface microclimate and hydrology: a satellite perspective”, Global and Planetary Change, 25, pp.49-65
Chander, G., and B. L. Markham, "Revised Landsat-5 TM radiometric calibration procedures and postcalibration dynamic ranges", IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, 41 (11): 2674-2677 Part 2, 2003
CEOS, 2002, “Earth Observation Handbook”, Technical report, European Space Agency, France
Jain K. A., 1989, “Fundamentals of Digital Image Processing”, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, pp.:242-243
Lillesand T. M. και Kiefer R. W., 1994, “Remote Sensing and Image Interpretation”, 3rd edition, John Willey & Sons
Milly, P.C.D., and Z.J. Kabala 1986, Integrated Modeling and Remote Sensing of Soil Moisture: sampling frequency, response time and accuracy of estimates”, IAHS Proceddings of the Budapest Symposium, IAHS Publication No 158
Rott, H., Domik, G., Matzler, C., and Miller, H. 1985, Towards a SAR System for Snow and Land Ice Applications, Proc. Workshop on Thematic Applications of SAR Data, Frascati, Italy, (ESA SP-257), pp. 29 - 39.
Srinivasa K. R., Duckstein L., Arondel C., 2001, ‘Multicriteria Analysis for Sustainable Water Resources Planning: A Case Study in Spain’, Water Resources Management, Vol:14, pp:435-456
Weng, Q., 2001, “Modeling urban growth effects on surface runoff with the integration of remote sensing and GIS”, Journal of Environmental Management, Vol.28, No.6, pp.737-748
