ΧΡΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΤΟΠΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΡΟ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Από RemoteSensing Wiki
ΧΡΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΤΟΠΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΡΟ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Συγγραφείς: Κ. Καρκαλής και Γ. Αράπης
Λέξεις κλειδιά: Περιβαλλοντικοί δείκτες, περιβαλλοντική διαχείριση, αειφορική γεωργία, οικολογία τοπίου
''ΠΗΓΗ:
[[1]]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στη σύγκριση των οικολογικών δομών σε επίπεδο τοπίου σε μία Μεσογειακή χώρα, όπως η Ελλάδα. Προσπαθεί να καθορίσει συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς δείκτες τοπίου, έτσι ώστε να είναι δυνατή μια εκτίμηση των επιδράσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην αειφορική ανάπτυξη μιας περιοχής. Στόχος είναι οι δείκτες που θα προκύψουν να φανούν χρήσιμοι σε ειδικούς διαχείρισης περιβάλλοντος και σε φορείς λήψης αποφάσεων. Μελετήθηκαν δυο οικο-περιοχές έκτασης περίπου 150 km2 . Η πρώτη περιοχή ήταν στην Βόρεια Ελλάδα (Ημαθία) και η δεύτερη στην Κεντρική Ελλάδα (Εύβοια).
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι επιδράσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πάνω στο φυσικό τοπίο έχουν μια τάση να επιταχύνουν σε ένταση, απειλώντας σήμερα την επιβίωση πολλών ειδών στον πλανήτη ακόμη και το ίδιο το ανθρώπινο είδος. Οι επιδράσεις της διεύρυνσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανόμενης και της γεωργίας, σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν περισσότερα μειονεκτήματα υπό την μορφή της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και μείωσης της βιοποικιλότητας (Clay, 2004; Killebrew κ.α., 2010), σε σχέση με τα οικονομικά οφέλη που θα μπορούσαν να αποφέρουν στην ανθρώπινη κοινότητα. Μάλιστα, στην περίπτωση της γεωργίας, μια ανεξέλεγκτή επέκταση και εντατικοποίηση της παραγωγής, όταν αυτή δεν έχει γίνει με ορθά περιβαλλοντικά κριτήρια, μπορεί μακροπρόθεσμα να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στον ίδιο τον παραγωγικό τομέα (Cebrian Calvo κ.α., 2007). Από την άλλη πλευρά, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όταν εναρμονίζονται με το περιβάλλον μπορούν να έχουν ευεργετική επίδραση σε διάφορους τομείς όπως η βιοποικιλότητα (Caporali κ.α., 2003; Marinari κ.α., 2006), και να προσφέρουν επιπρόσθετες υπηρεσίες, όπως η βελτίωση της ποιότητας της ζωής, που ξεπερνούν την απλή παραγωγή τροφής (Caporali, 2004). Ο καθορισμός και η χρήση δεικτών που θα μπορούσαν να καταμετρήσουν τον βαθμό αειφορίας των αγρο-οικοσυστημάτων (Caporali κ.α., 2007; Di Felice, 2010), είτε σε επίπεδο τοπίου είτε σε επίπεδο αγροκτήματος, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο που να συνεισφέρει στο «πρασίνισμα» της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.). Βασικοί στόχοι της εργασίας είναι κυρίως : i. μια σύγκριση και αξιολόγηση μεταξύ δύο περιοχών της Ελλάδας με διαφορετικά οικολογικά χαρακτηριστικά τοπίου, διαμέσου περιβαλλοντικών δεικτών, ώστε να μπορούν να εκτιμηθούν οι συνολικές πιθανές επιδράσεις της γεωργίας στο περιβάλλον, ii. ο καθορισμός συγκεκριμένων περιβαλλοντικών δεικτών, ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν από ειδικούς διαχείρισης περιβάλλοντος και φορείς λήψης αποφάσεων, για την ποσοτική και ποιοτική καταμέτρηση των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στην ποικιλότητα του τοπίου, iii. οι δείκτες αυτοί να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο που να συνεισφέρει στο «πρασίνισμα» της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.).
2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ
Η παρούσα έρευνα προσπαθεί να δώσει μια εκτίμηση των αλληλοεπιδράσεων μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος με τη χρήση συγκεκριμένων δεικτών. Το βασικό πεδίο έρευνας αποτελείται από μια σύγκριση ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες μεσογειακού τοπίου της Ελλάδας. Στα επιλεγμένα αυτά τοπία λοιπόν, τα γεωργικά, πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά πρέπει να προσαρμοστούν με τα τοπικά χαρακτηριστικά όπως: 1. Είδος αγρο-οικοσυστημάτων και αγροτικής παραγωγής 2. Είδη αλληλοεπιδράσεων μεταξύ αγροοικοσυστημάτων 3. Δημογραφική πίεση και 4. Χωρο-κλιματικά χαρακτηριστικά. Η πρώτη περιοχή που μελετήθηκε βρίσκεται στον νομό Ημαθίας με έκταση γύρω στα 1.700 km2 και πληθυσμό περίπου 140.000 κατοίκους. Σχετικά με το σύνολο της γεωργικής παραγωγής, ο νομός Ημαθίας χαρακτηρίζεται από μια πλούσια γεωργική δραστηριότητα με μια παραπάνω έμφαση σε εντατικές μεθόδους γεωργικής διαχείρισης, συμπεριλαμβάνοντας όμως και αρκετές δραστηριότητες βιολογικής γεωργίας. Η Ημαθία περιλαμβάνει δύο σημαντικά βουνά, το Βέρμιο και τα Πιέρια Όρη και ένα ποτάμι, τον Αλιάκμονα, που διαμορφώνουν το μικροκλίμα. Η οικοπεριοχή συμπεριλαμβάνει ένα σχετικά ανεπτυγμένο δίκτυο μεταφορών, αστικό και γεωργικό. Η γεωργική παραγωγή περιλαμβάνει ανάμεσα στα πολλά, δενδρώδεις καλλιέργειες όπως π.χ. ροδάκινα, κεράσια, που απευθύνονται στις εγχώριες αγορές αλλά και σε αγορές του εξωτερικού. Η δεύτερη οικοπεριοχή της μελέτης βρίσκεται στον νομό Εύβοιας με έκταση περίπου 4 km2 και πληθυσμό 200.000 κατοίκους και είναι κυρίως ορεινή. Η αγροτική παραγωγή στην περιοχή περιλαμβάνει κυρίως ελιές, αμπελώνες, σπαρτά και ζωική παραγωγή. Η οργανική παραγωγή του νομού στον οποίο ανήκει η δεύτερη περιοχή υπό μελέτη είναι σε έκταση μεγαλύτερη σε σχέση με αυτήν του νομού της πρώτης περιοχής (Louloudis, 2001
2.1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε βασίζεται στο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (G.I.S.), φωτο-ανάλυση πάνω σε υψηλής ανάλυσης αεροφωτογραφίες γεωμετρικά διορθωμένες (orthorectified), οι οποίες προήλθαν από το Εργαστήριο Ορυκτολογίας-Γεωλογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ανάλυση ήταν 1m2 ανά pixel, η δε περίοδος αναφοράς ήταν 1994-1997 και οι δραστηριότητες του GIS συνδυάστηκαν με εργασίες πεδίου. Η δομή του τοπίου αναλύθηκε μελετώντας το χερσαίο μωσαϊκό το οποίο αποτελείται από αγροτεμάχια (Forman 1995a) τα οποία κατηγοριοποιήθηκαν και ομαδοποιήθηκαν με βάση τις αρχές της Ευρωπαϊκής Χερσαίας Ανάλυσης (π.χ. Πρόγραμμα COR.IN.E.), στις ακόλουθες κατηγορίες (ή συμπλέγματα τοπίου): Δάση (W), Βοσκότοποι (P), Ελαιώνες (O), Μόνιμες Καλλιέργειες (OT), Ελαιώνες – Αμπελώνες και άλλες Καλλιέργειες (OVOT), Αροτραίες (HC), Χωρίς Βλάστηση Περιοχές (NV), Αστικές Περιοχές (U). Για την αξιολόγηση κάποιων πλευρών της βιοποικιλότητας και αειφορίας, όλες οι πληροφορίες χωρικών δεδομένων πάρθηκαν με τη χρήση του ArcGIS 9.2 (ESRI) λογισμικού και μετατράπηκαν σε μορφή κοκκιδοπλαίσιου (5m2 ανά pixel) που έπειτα μετατράπηκαν σε επιλεγμένες μονάδες - δείκτες εδαφοκάλυψης, χρησιμοποιώντας τα προγράμματα FRAGSTAT και EXCEL.
3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Η γραφική έκφραση (κοκκιδο-πλαίσιο) και η ανάλυση που έγινε στις περιοχές Ημαθία και Εύβοια φαίνεται στην Εικόνα 2.
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα σε μορφή τιμών / δεικτών του τοπίου, όπως αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση ανάμεσα σε τάξεις (μέσα αλλά και μεταξύ των οικοπεριοχών).
Τέλος, στον Πίνακα 3 αναγράφεται μέρος των αποτελεσμάτων (εξαγωγή δεδομένων από FRAGSTAT) πάντα υπό μορφή τιμών / δεικτών τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για τη συνθετική ανάλυση μεταξύ των δύο περιοχών της μελέτης.
Από τους παραπάνω πίνακες, ο λόγος μεταξύ Αροτραίων και Δενδρώδων περιοχών (HTR) ανάμεσα στην Ημαθία και Εύβοια, βρέθηκε να είναι 0,66 για την πρώτη οικοπεριοχή και 0,32 για την δεύτερη. Ο λόγος συνολικής καλλιεργήσιμης γης προς το σύνολο της υπό μελέτη περιοχής (CR) βρέθηκε να είναι 86,93% και 28,56 % αντίστοιχα. Ο λόγος μεταξύ δασών και καλλιεργήσιμων περιοχών (WCR) βρέθηκε να είναι 0,03 και 1,25. Τέλος, ο λόγος μεταξύ βοσκότοπων και καλλιεργήσιμων περιοχών (PCR) βρέθηκε να είναι 0,01 για την Ημαθία και 1,02 για την Εύβοια. Οι χάρτες χερσαίας επικάλυψης και των δύο περιοχών μας δίνουν βασικές πληροφορίες σχετικά με τις παραμέτρους του τοπίου και μας καθορίζουν τις διαφορετικές μορφές συμπλεγμάτων τοπίου, ώστε να μπορούμε να τις συγκρίνουμε μεταξύ τους και να αξιολογήσουμε τις πιθανές υπάρχουσες διαφορές τους όσον αφορά την αειφορία. Στο υπό μελέτη τμήμα της Ημαθίας, το τοπίο χαρακτηρίζεται κυρίως από μονοκαλλιέργειες, δενδρώδεις και αροτραίες. Από την άλλη πλευρά, για την Εύβοια το τοπίο είναι δασώδες σχεδόν κατά το 1/3 της συνολικής της έκτασης. Όσον αφορά τη γεωργία, στο υπό μελέτη τμήμα της Εύβοιας υπήρχε μια εμφανής παρουσία από μονοκαλλιέργειες ελαιώνων αλλά και σύνθετες καλλιέργειες 8 ελαιώνων μαζί με αμπελώνες και άλλες δενδρώδεις και αροτραίες καλλιέργειες. Αυτές οι μορφές από σύνθετες καλλιέργειες αποτελούν ένα πάρα πολύ ωραίο παράδειγμα ποικιλότητας τοπίου. Όσον αφορά την κατάσταση της γεωργίας στις δύο περιοχές, στην Ημαθία το μέσο μέγεθος αγροτεμαχίων είναι μεγαλύτερο από την Εύβοια. Επίσης, η γωνιώδης πυκνότητα δείχνει την μεγαλύτερη ικανότητα που έχει η καλλιεργήσιμη γη της Ημαθίας στο να δεχθεί εκοτόνους (διαδρόμους μετάβασης μεταξύ οικολογικών κοινοτήτων, συνδέοντας καλλιεργήσιμη γη και δάση) και αυτή η ιδιομορφία της Ημαθίας, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, θα μπορούσε να αποδειχθεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο, για την αντιστάθμιση των ανθρωπογενών πιέσεων στο περιβάλλον. Από τις τιμές του Πίνακα 3 συμπεραίνουμε ότι οι δύο περιοχές υπό μελέτη έχουν την ίδια περίπου έκταση. Σε γενικές γραμμές το τοπίο στην Ημαθία δείχνει να είναι λιγότερο κατακερματισμένο, σε σχέση με αυτό της Εύβοιας. Επιπλέον, στην Ημαθία η ποικιλότητα του τοπίου είναι χαμηλότερη.
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Eίναι φανερό ότι υπάρχουν αρκετές διαφορές μεταξύ των δύο περιοχών που μελετήθηκαν. Στην πρώτη οικοπεριοχή (Ημαθία) η παρουσία και η επίδραση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων είναι πιο ενεργή σε σχέση με εκείνη της δεύτερης οικοπεριοχής (Εύβοια). Η πρώτη οικοπεριοχή, θα μπορούσε στο σύνολό της, να χαρακτηριστεί ως λιγότερο αειφορική σε σχέση με την δεύτερη οικοπεριοχή, της οποίας η μεγαλύτερη μη κατακερματισμένη δομή αποτελείται από δάση και σε λιγότερο βαθμό από ανθρώπινες δομές. Η απλή δημιουργία ή αύξηση στρατηγικά τοποθετημένων οικολογικών διαδρόμων στην πρώτη περιοχή μελέτης (ενδιάμεσες ελεύθερες περιοχές ανάμεσα σε ποτάμια, κανάλια, μικρές περιοχές ελεύθερες από καλλιέργειες, φυσικοί αεροφράκτες, θάμνοι, θαμνώδη συμπλέγματα κτλ.) που θα συνέδεαν τις διάφορες περιοχές, θα είχαν ως αποτέλεσμα την βελτίωση της επικοινωνίας, αλληλεπιδρώντας με το υπάρχον επίπεδο κατακερματισμού των καλλιεργούμενων περιοχών, αυξάνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την αειφορία. Τέλος, μια αύξηση της υπό μελέτη έκτασης έρευνας των δύο περιοχών ή η εισαγωγή επιπλέον πληροφοριών σχετικά με το τοπίο θα μπορούσαν να δώσουν μια καλύτερη εικόνα για την αειφορική κατάσταση ανάμεσα στις δύο οικοπεριοχές. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με την εισαγωγή επιπλέον στοιχείων που θα αφορούσαν π.χ. το σύνολο των γεωργικών κατασκευών τα οποία βρίσκονται στο τοπίο, όπως θερμοκήπια, αχυρώνες, στάβλοι, γεωργικά κτίσματα κτλ., όπως επίσης, και εξαγωγή και συσχέτιση της θέσης των οικοπεριοχών σε συνάρτηση με την υψομετρική της διάσταση.
