Οικολογικός απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αυγούστου 2007 στην Πελοπόννησο

Από RemoteSensing Wiki

Εισαγωγή

Οι δασικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού καταγράφηκαν ως οι πιο καταστροφικές των τελευταίων δεκαετιών, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και ευρύτερα σε Ευρωπαϊκό. Το σύνολο των καμένων εκτάσεων ξεπέρασε τα 2,5 εκ. στρέμματα, εκ των οποίων τα 301.320 στρέμματα αφορούν προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000. Για πρώτη μάλιστα φορά οι καταστροφές επεκτάθηκαν πολύ πέρα από τα δάση και τις αγροτικές καλλιέργειες και έπληξαν σοβαρά οικισμούς και υποδομές. Το ιδιαίτερο όμως στοιχείο της ανθρώπινης τραγωδίας με 67 νεκρούς και χιλιάδες άστεγους και οικονομικά πληγέντες έδωσε μια πραγματικά τρομακτική διάσταση στη φετινή καταστροφή. Στην έκθεση αυτή, αποτυπώνεται η εικόνα των καμένων περιοχών της Πελοποννήσου μετά τις πυρκαγιές, με ιδιαίτερη έμφαση στις οικολογικές επιπτώσεις τόσο στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, όσο και στα είδη της πανίδας, τους δασικούς τύπους οικοτόπων, αλλά και εν γένει στον φυσικό χώρο και στο τοπίο. Η έκθεση αυτή έρχεται να καλύψει ένα κενό στη συνολική αποτύπωση της τραγικής διάστασης των πυρκαγιών, καθώς μέχρι σήμερα η έμφαση έχει εν πολλοίς δικαιολογημένα δοθεί στην αποτίμηση και αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής, κοινωνικής και οικονομικής διάστασης. Στόχος και ελπίδα του WWF Ελλάς είναι να συμβάλει σε κάθε προσπάθεια για ολοκληρωμένη αποκατάσταση της οικολογικής αξίας των καμένων περιοχών, αλλά και γενικότερα στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των ριζικών αιτίων που είτε προκαλούν είτε επιτείνουν το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών.

Γενική καταγραφή Η γενική καταγραφή των ζημιών από τις πυρκαγιές στην Πελοπόννησο προήλθε από έναν συνδυασμό επισκέψεων ειδικής επιστημονικής ομάδας του WWF Ελλάς στις πληγείσες περιοχές και επεξεργασίας δορυφορικής εικόνας από το Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής και Τηλεπισκόπησης της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο εξειδικεύεται στην Τηλεπισκόπηση των Δασικών Πυρκαγιών. Η χαρτογράφηση έγινε σε συνεργασία με την Βρετανική εταιρεία λήψης και παροχής δορυφορικών δεδομένων DMCii, η οποία για τους σκοπούς αυτής της προσπάθειας παραχώρησε δωρεάν εικόνα υψηλής ευκρίνειας (32 μέτρα) από το δορυφόρο NigeriaSat-1. Η επεξεργασία της δορυφορικής εικόνας, τα αποτελέσματα της οποία παρουσιάζονται στις εικόνες 1-4 παρακάτω, έδωσε τα ακόλουθα στοιχεία για την έκταση της καταστροφής και τον χαρακτήρα των εκτάσεων που καταστράφηκαν:

Εικόνα 1: Δορυφορική εικόνα της Πελοποννήσου, όπου με γκρι εμφανίζονται οι καμένες περιοχές και με κόκκινο τα δάση

Εικόνα 2: Δορυφορική εικόνα της Πελοποννήσου, όπου με πράσινο απεικονίζονται οι περιοχές Natura 2000.

Εικόνα 3: Τα όρια των καμένων περιοχών (με κίτρινο) – προβολή πάνω σε παλαιότερη εικόνα τύπου LANDSAT της περιοχής.

Εικόνα 3: Τα όρια των καμένων περιοχών (με κίτρινο) – προβολή σε χάρτη χρήσεων γης

Καταστροφές σε περιοχές ιδιαίτερης φυσικής αξίας

Δάσος και λίμνη Καϊάφα (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας: GR2330005)

Το δάσος και η λίμνη Καϊάφα του Νομού Ηλείας αποτελούσε ένα μοναδικό παράκτιο φυσικό στολίδι με μεγάλη βιοποικιλότητα. Το τοπίο συνέθεταν τρία διαφορετικά οικοσυστήματα σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης: οι σπάνιες παράκτιες αμμοθίνες, το εξαιρετικής δομής και υγιέστατο πευκοδάσος χαλέπιας πεύκης και κουκουναριάς σε μίξη με άλλα αείφυλλα πλατύφυλλα και η υδροχαρής βλάστηση της λίμνης. Σπουδαία ήταν και η πανίδα της περιοχής με πιο χαρακτηριστικά τα σπάνια είδη χελωνών της περιοχής (γραμμωτή, ονυχοχελώνα, θαλάσσια χελώνα καρέτα).

Πρώτη αποτίμηση ζημιών

Η πυρκαγιά κατέκαψε ολόκληρη τη ζώνη που περιβάλλει τη λίμνη, το πευκοδάσος κάτω από αυτήν, καθώς και τις πρώτες αμμοθίνες της παραλίας. Όλη η υδροχαρής βλάστηση κάηκε, ωστόσο τα πρώτα δείγματα αναγέννησης κάποιων ειδών ήταν ήδη εμφανή κατά τη διάρκεια της επίσκεψης (κυρίως καλάμια του γένους Typha). Η υπερυδατική και υγρολιβαδική βλάστηση αναμένεται ν’ αντεπεξέλθει και είναι πολύ πιθανό ότι μέσα στον πρώτο κιόλας χρόνο θα ανακάμψει. Το πευκοδάσος που κάηκε αποτελείτο από χαλέπιο πεύκη και κουκουναριά. Το κύριο δάσος κουκουναριάς στο βορινό κομμάτι της περιοχής έμεινε ευτυχώς αλώβητο. Είναι σίγουρο ότι η ερπετοπανίδα της περιοχής έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό. Άγνωστες παραμένουν οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στην υδρολογία της περιοχής στη δυνατότητα επιβίωσης του δάσους κουκουναριάς της ιχθυοπανίδας της λίμνης Σύμφωνα με τοπικές πληροφορίες, κατά την οικολογική αποκατάσταση της περιοχής συζητείται η πιθανή ανασύσταση του δάσους κουκουναριάς στην περιοχή όπου κάηκε η χαλέπιος. Ωστόσο, το σημαντικότερο στοίχημα για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος της περιοχής αφορά την περιφρούρησή του από τα παντοειδή συμφέροντα που χρόνια πιέζουν για αλλαγές στη χρήση του χώρου. Η εξαγγελθείσα συνεργασία του Δήμου Ζαχάρως και της Κτηματικής Εταιρίας του Δημοσίου (ΚΕΔ) για ταχεία ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων σε δημόσια ακίνητα (βελτίωση και ενδυνάμωση της αυξανόμενης τουριστικής κίνησης, μέσω της δημιουργίας τουριστικών εγκαταστάσεων υψηλής ποιότητας και χώρων αναψυχής είναι ενδεικτική των πιέσεων που αναμένεται να ασκηθούν σε αυτές τις καμένες περιοχές για ανεξέλεγκτη ανάπτυξη. Η πρόσφατη ανακοίνωση της απόσυρσης αυτής της συμφωνίας ήρθε ως αποτέλεσμα της γενικής κατακραυγής που προκάλεσε η προοπτική περαιτέρω υποβάθμισης του φυσικού χαρακτήρα της περιοχής. Σημειώνεται ότι τμήμα της περιοχής ιδιοκτησίας της ΚΕΔ έχει ενταχθεί ως προστατευόμενη στο δίκτυο Natura 2000. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν 7.577 στρέμματα, ήτοι το 22,5% του συνόλου της.

Εικόνα 4: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή Δάσους Ζαχάρως, Λίμνης Καϊάφα, Στροφυλιάς, Κακόβατου

Ολυμπία (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας: GR2330004)

Η περιοχή γύρω από την αρχαία Ολυμπία, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της μεσογειακής βλάστησης και έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura κυρίως λόγω του μωσαϊκού των δασικών και αγροδασικών της οικοσυστημάτων. Η πανίδα της περιοχής είναι ενδιαφέρουσα, με καταγεγραμμένα αρκετά είδη ερπετών, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά της Πελοποννήσου, καθώς και το ενδημικό θηλαστικό των Βαλκανίων Microtus thomasi. Δεν φιλοξενεί σπάνια ή στενοενδημικά φυτά. Πρώτη αποτίμηση ζημιών Κάηκε σημαντικό κομμάτι στα ανατολικά της περιοχής. Η βλάστηση που επηρεάστηκε αποτελείται κυρίως από δασικά οικοσυστήματα, τα οποία μπορούν ν’ αναγεννηθούν φυσικά, αν βέβαια προβλεφθούν και αντιμετωπιστούν οι αναμενόμενες πιέσεις από την αυξανόμενη, έως σήμερα, τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Λόγω των εκδηλώσεων για την αφή της Ολυμπιακής Φλόγας που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάρτιο 2008, επισπεύδονται οι διαδικασίες αποκατάστασης οι οποίες έχουν ανατεθεί στο ΕΘΙΑΓΕ. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν 670 στρέμματα, ήτοι το 21,3% του συνόλου της.

Εικόνα 5: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή Δάσους Ζαχάρως, Λίμνης Καϊάφα, Στροφυλιάς, Κακόβατου

Οροπέδιο Φολόης (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας: GR2330002)

Το κύριο και οικολογικά πιο πολύτιμο χαρακτηριστικό του οροπεδίου της Φολόης είναι το εκτεταμένο δρυοδάσος από Quercus frainetto. Το δρυοδάσος έχει συνολική έκταση 39.170 στρέμματα και είναι ένα από τα λίγα αμιγώς σπερμοφυή δρυοδάση της Ευρώπης σε πεδινή περιοχή. Στις δυτικές και πιο εκτεθειμένες πλευρές παρατηρούνται αείφυλλα-πλατύφυλλα που στη συνέχεια αναμιγνύονται με πευκοδάσος το οποίο από το υψόμετρο των περίπου 700 μέτρων αντικαθίσταται τελικά από δρυοδάσος. Μέσα στο δρυοδάσος υπάρχουν και άτομα μαύρης πεύκης που έχουν φυτευτεί με στόχο τη μεγαλύτερη παραγωγή ξυλείας. Το δρυοδάσος έχει πλέον πολύ περιορισμένη φυσική αναγέννηση.

Πρώτη αποτίμηση ζημιών

Έχουν καεί εκτάσεις με αείφυλλα-πλατύφυλλα καθώς και πευκοδάση στις δυτικές και νοτιοδυτικές παρυφές και ως το επίπεδο του οροπεδίου όπως οριοθετείται από το δρόμο. Έχουν επίσης καεί και περίπου 100 (σύμφωνα με πρώτες εκτιμήσεις του δασαρχείου) δέντρα δρυός στις παρυφές του δάσους. Συνεπώς, η πυρκαγιά δεν έπληξε σημαντικά την οικολογική σημασία της περιοχής. Δυστυχώς, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για ρύθμιση και μείωση των υφιστάμενων έντονων πιέσεων που δέχεται η περιοχή από ανεξέλεγκτες δραστηριότητες, όπως η υλοτομία, η επέκταση των καλλιεργειών από τα γύρω χωριά και η χωρίς σχέδιο τουριστική εκμετάλλευση. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν 29.943 στρέμματα, ήτοι το 30,7% του συνόλου της.

Εικόνα 6: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή του Οροπεδίου Φολόης

Όρος Ταΰγετος (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας: GR2550006)

Ο Ταΰγετος (2.407 μ.) μαζί με την οροσειρά του Πάρνωνα είναι οι παλαιότερες γεωλογικά περιοχές της Πελοποννήσου. Τα δασικά οικοσυστήματα του βουνού αποτελούνται κυρίως από την ενδημική, για την Ελλάδα, κεφαλληνιακή ελάτη και από υπέροχες συστάδες μαύρης πεύκης. Το οικοσύστημα αποτελεί έναν βοτανικό παράδεισο με περισσότερα από 160 ενδημικά είδη, εκ των οποίων 32 έχουν καταγραφεί ως τοπικά ενδημικά. Ο Ταΰγετος είναι η περιοχή της νότιας Ελλάδας με τον υψηλότερο ενδημισμό ασπόνδυλων ζώων, ενώ οι βιότοποί του φιλοξενούν επίσης μια αρκετά πλούσια πανίδα σπονδυλοζώων με πιο σημαντικά είδη τα διάφορα αρπακτικά καθώς και τα λιγοστά τσακάλια. Ανεπίσημες αναφορές κάνουν λόγο για ύπαρξη ατόμων αγριόγατου, ωστόσο, δεν υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή τα τελευταία χρόνια.

Πρώτη αποτίμηση ζημιών

Σύμφωνα με το Δασαρχείο, η συνολική καμένη έκταση στον Ταΰγετο, υπολογίστηκε σε 113.000 στρέμματα. Από αυτά, τα 93.000 είναι δασικές εκτάσεις, 45.000 στρ. μαύρης πεύκης και κεφαλληνιακής ελάτης και 38.000 αραιής ελάτης και πεύκης εκτός ζώνης διαχείρισης. Το μεγαλύτερο τμήμα της ΝΔ πλευράς του βουνού δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς για πολλοστή φορά. Οι περισσότερες καμένες εκτάσεις, τις οποίες επισκέφθηκε η ομάδα του WWF Ελλάς, αποτελούνταν από άτομα μαύρης πεύκης (σε διάφορες ηλικίες), προερχόμενα από αναδασώσεις προηγούμενων χρόνων. Ανεπανόρθωτη είναι η ζημιά στην κορυφογραμμή του βουνού, στο ίδιο σημείο (ΝΔ) όπου κάηκαν οι διάσπαρτες αραιές συστάδες κεφαλληνιακής ελάτης, οι οποίες φύονταν ανάμεσα στις σάρες. Η πανίδα της περιοχής πιθανότατα δεν έχει υποστεί μη αναστρέψιμη υποβάθμιση, αν και οι περισσότερες καμένες περιοχές που καταγράφηκαν ήταν ήδη διπλο-τριπλο καμένες. Επίσης, κάηκε σημαντική έκταση στις βορινές παρυφές του βουνού στη λοφώδη υπο-ορεινή ζώνη στα σύνορα Μεσσηνίας-Αρκαδίας. Η ζώνη αυτή δεν υπάγεται στην περιοχή Natura 2000 και αποτελείτο κυρίως από ελαιώνες σε μίξη με δασικές συστάδες χαλεπίου πεύκης και μακίας. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν 86.542 στρέμματα, ήτοι το 16,3% του συνόλου της.

Εικόνα 7: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή του Ταϋγέτου

Εικόνα 8: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή του Ταϋγέτου

Όρος Πάρνωνας (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας: GR2520006)

Ο Πάρνωνας (1.935 μ.), όπως και ο Ταΰγετος, φιλοξενεί εκτενή δάση κεφαλληνιακής ελάτης και μαύρης πεύκης. Ωστόσο, το σπανιότερο δασικό οικοσύστημα του είναι οι συστάδες με τη συριακή άρκευθο (Juniperus drupacea), η οποία δεν φύεται πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Σημαντικές εκτάσεις του βουνού καλύπτονται επίσης από καστανιές σε άριστη οικολογική κατάσταση. Στον Πάρνωνα απαντώνται περίπου 100 ενδημικά φυτικά είδη, εκ των οποίων τα 12 είναι τοπικά ενδημικά. Η μεγάλη ποικιλία των βιοτόπων του έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη αρκετών ειδών ζώων, με πιο σημαντικά: το τσακάλι, απειλούμενα είδη νυχτερίδων, αρκετά σπάνια είδη ερπετών, καθώς και έναν σημαντικό αριθμό από είδη αρπακτικών πουλιών.

Πρώτη αποτίμηση ζημιών

Ένα μεγάλο μέρος των νότιων παρυφών του βουνού, από το χωριό Χρύσαφα μέχρι το Πολύδροσο (Τζίτζινα) και τη ζώνη που περικλείει τα γύρω χωριά, έχει καεί ολοσχερώς. Η ζημιά είναι πολύ μεγάλη και αφορά στην καταστροφή εκτενούς, πολύ εύρωστου δάσους κεφαλληνιακής ελάτης και μαύρης πεύκης, καθώς και άλλων λοχμών φυλλοβόλων και αειφύλλων πλατυφύλλων. Οι συστάδες της συριακής αρκεύθου ήταν εκτός των εστιών φωτιάς και δεν επηρεάστηκαν απ’ αυτήν. Δεν αναμένεται να έχει πληγεί ο πληθυσμός των τσακαλιών, που ούτως ή άλλως συγκεντρώνεται στις ανατολικές παρυφές του βουνού στην ευρύτερη περιοχή του Άστρους. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν 45.066 στρέμματα, ήτοι το 8,1% του συνόλου της.

Εικόνα 9: Καμένες εκτάσεις στην προστατευόμενη περιοχή του Ταϋγέτου

Πηγή: «Οικολογικός απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αυγούστου 2007 στην Πελοπόννησο», WWF Ελλάς, Αθήνα: Σεπτέμβριος 2007