Εναέρια και τηλεπισκοπηκή αρχαιολογία στην ανατολική Μακεδονία, Ελλάδα
Από RemoteSensing Wiki
Συγγραφείς: D. Kaimaris, O. Georgoula, G. Karadedos, P. Patias
Πηγή: http://cipa.icomos.org/fileadmin/template/doc/KYOTO/134.pdf
Αντικείμενο εφαρμογής
Μια συστηματική και εκτεταμένη έρευνα διεξήχθη, με την εφαρμογή της τηλεπισκόπισης, στην περιοχή της Βορείου Ελλάδας και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, για τον εντοπισμό νέων αρχαιολογικών χώρων. Το 2002, μια διεπιστημονική ομάδα πραγματοποίησε αυτή την έρευνα στα βορειοδυτικά της αρχαίας πόλης Φιλίππου, όπου εντοπίστηκαν θαμμένα ίχνη της αρχαίας οδού, ενώ το 2003 και το 2004 σημειώθηκε μια σειρά ανασκαφών. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν, ήταν το κίνητρο για την πραγματοποίηση της εφαρμογής της τηλεπισκόπισης, ώστε να εντοπιστεί ολόκληρη η Εγνατία οδός από την αρχαία Αμφίπολη έως την πόλη Φιλίππου. Η συστηματική και μεθοδική διαδικασία της χρήσης όλων των δεδομένων (ιστορικά έγγραφα, διαχρονικές αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, χάρτες κτλ.), που η ομάδα της έρευνας προτείνει και ακολουθεί, αποδείχθηκε η πιο πολύτιμη τεκμηρίωση όχι μόνο για τη θέση της αρχαίας Εγνατίας οδού, αλλά και για εκατοντάδες άλλα κατάλοιπα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν και στις δύο πλευρές του.
Στόχος εφαρμογής
Κύριος στόχος της συγκεκριμένης εφαρμογής ήταν η τοποθέτηση των σημείων όπου ήταν θαμμένη η αρχαία Εγνατία οδός, η οποία περνούσε μέσα από δύο μεγάλες αρχαίες πόλεις της ευρύτερης περιοχής, την Αμφίπολη και τους Φιλίππους. Η χρήση των ερευνητικών δεδομένων από τις ιστορικές και σύγχρονες αεροφωτογραφίες, τις διαχρονικές δορυφορικές εικόνες (QuickBird -2 και WordView-1), τους σύγχρονους και ιστορικούς χάρτες, καθώς επίσης και η μελέτη και ανάλυση αυτών μέσω ενός νέου Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών, αποσκοπούν στων εντοπισμό των σημείων όπου βρίσκονται οι θαμμένες κατασκευές της αρχαίας αυτής οδού.
Τα ερευνητικά δεδομένα και η επεξεργασία τους
Σύγχρονοι Χάρτες: Συγκεντρώθηκαν έξι χάρτες κλίμακας 1:50.000, έτους 1970, της Ελληνικής Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ), έξι χάρτες, ίδιας κλίμακας, του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και σαράντα εννέα, κλίμακας 1:5.000, του έτους 1982, της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Επειδή οι χάρτες είχαν διαφορετικό προβολικό σύστημα αναφοράς, γεωαναφέρθηκαν σε ένα μοντέρνο σύστημα αναφοράς, το ΕΓΣΑ ’87.
Ιστορικοί Χάρτες: Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας επιτυγχάνεται η σύγκριση ανάμεσα σε ιστορικούς και σύγχρονους χάρτες, με αποτέλεσμα τον εντοπισμό των θέσεων, των τοπωνυμίων και της συλλογής πολύτιμων πληροφοριών, σχετικά με την ιστορική εξέλιξη τους. Πέρα από αυτό όμως, οι κατασκευές και οι οικισμοί που έχουν χαθεί με τον καιρό, μπορούν να τοποθετηθούν σε ιστορικούς χάρτες και έτσι οι θέσεις τους, μπορούν να εντοπιστούν στο παρασκήνιο των σύγχρονων χαρτών. Για αυτούς τους λόγους διεξάχθηκε έρευνα για τον εντοπισμό και τη συλλογή ιστορικών χαρτών για την περιοχή μελέτης και βρέθηκαν τρεις ιστορικοί χάρτες του 1901, 1910 και 1925, κλίμακας 1:200.000, τέσσερις πιο πρόσφατοι του 1945, κλίμακας 1:50.000, οκτώ χρονολογίας 1916 και 1928 και κλίμακας 1:20.000 και 1:100.000 και τέλος 76 ιστορικοί, χρονολογίας 1928 και 1945, και κλίμακας 1:5.000.
Επιλεκτική μελέτη πεδίου: Για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης μελέτης χρησιμοποιήθηκαν ένα φορητό GPS, ένας σύγχρονος, μικρής κλίμακας χάρτης και μια ψηφιακή κάμερα για τη φωτογραφική τεκμηρίωση και τον προσδιορισμό των συντεταγμένων των αρχιτεκτονικών καταλοίπων. Επίσης, με τη συγκεκριμένη μελέτη ερευνήθηκαν πολλές τοποθεσίες που προσδιορίζονταν σε ιστορικούς χάρτες, ενώ για άλλες επαληθεύτηκαν και συλλέχθηκαν πληροφορίες σχετικά με τους τύπους εδάφους και βλάστησης.
Αναλογικά Δεδομένα τηλεπισκόπισης: Η εκτεταμένη μελέτη που διεξήχθη από το τμήμα αεροφωτογραφίας της Ελληνικής Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ), του Ελληνικού Οργανισμού Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων και της Διεύθυνσης τοπογραφικού του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, είχε σαν αποτέλεσμα τη συλλογή 319 κάθετων αεροφωτογραφιών. Η ψηφιοποίηση τους και η μέση ποιότητα αυτών καθιστούσε απαραίτητη την ψηφιακή επεξεργασία τους για τη βελτίωση των φωτομετρικών τους χαρακτηριστικών. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για τη γεωμετρική τους διόρθωση ήταν γνωστό ως μοντέλο ψηφιακού εδάφους (DTM) και τα αποτελέσματα που παρήγαγε ήταν ορθοφωτοχάρτες διαφορετικών κλιμάκων και αναλογικής ακρίβειας.
Ψηφιακά δεδομένα τηλεπισκόπισης: Για την κάλυψη των 2/3 της περιοχής μελέτης αναζητήθηκαν και συγκεντρώθηκαν πέντε διαφορετικά αρχεία δορυφορικών εικόνων του οπτικού συστήματος QuickBird – 2 και μια δορυφορική εικόνα του WordView – 1, ενώ για την υπόλοιπη περιοχή, αποκτήθηκε μια δορυφορική εικόνα με μια προγραμματισμένη λήψη. Η βελτίωση της χωρικής ανάλυσης των πολυφασματικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε με μια τεχνική σύνθεσης της παγχρωματικής και πολυφασματικής εικόνας, ενώ οι γεωμετρικές διορθώσεις έγιναν με τη χρήση του ψηφιακού μοντέλου εδάφους (DTM), επιτρέποντας έτσι την παραγωγή ορθοφωτογραφιών χωρικής ακρίβειας περίπου ενός μέτρου.
Γεωγραφικό Σύστημα Διαχείρισης Σήματος
Για την καλύτερη διαχείριση, ανάλυση και συσχέτιση των δεδομένων, δηλαδή των επίγειων φωτογραφιών και των άλλων πληροφοριών που είναι χρήσιμα για την ιστορική μελέτη και έρευνα, των σύγχρονων, ιστορικών, γεωλογικών χαρτών και διαγραμμάτων, δημιουργήθηκε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Διαχείρισης Σήματος.
Αποτελέσματα
Τα σημεία της Εγνατίας Οδού: Μέσω των διαχρονικών αεροφωτογραφιών και των δορυφορικών εικόνων, έχουν εντοπιστεί δεκάδες γραμμικά σημεία, τα οποία σε συνδυασμό με όλα τα υπόλοιπα δεδομένα της έρευνας οδηγούν στον εντοπισμό των τελικών σημείων και στον σχεδιασμό της πορείας της αρχαίας Εγνατίας οδού. Θαμμένες και ελάχιστα προεξέχουσες κατασκευές: Εκτός από τα γραμμικά σημεία, τα οποία σηματοδοτούν την Εγνατία οδό, έχουν βρεθεί κι άλλα σημεία τα οποία ταξινομούνται σε δυο κατηγορίες, στις κατασκευές που είναι εξ’ ολοκλήρου θαμμένες και σε αυτές που ξεπροβάλλουν ελάχιστα από την επιφάνεια του εδάφους. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει κατόψεις, αστικά σχέδια, θαμμένες κυκλικές και οχυρωμένες κατασκευές, ενώ η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει μόνο οχυρωμένες ή κυκλικές κατασκευές χαμηλού αναγλύφου.
Συμπεράσματα – Προτάσεις
Τόσο η πορεία της Εγνατίας Οδού όσο και άλλα εκατοντάδες σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, προσδιορίστηκαν χωρικά με μεγάλη ακρίβεια, εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία εντοπισμού αρχαιολογικών χώρων, η οποία βασίζεται στη χρήση του ιστορικού και του σύγχρονου αρχείου αεροφωτογραφιών διαφόρων κλιμάκων, οι οποίες απεικονίζουν την περιοχή μελέτης διαχρονικά.
