ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΦΩΤΟΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ
Από RemoteSensing Wiki
Εισαγωγή
Η συγκεκριμένη εργασία είχε ως στόχο να αναπτύξει μεθόδους ανίχνευσης θαμμένων αρχαιολογικών καταλοίπων, με αξιοποίηση των δυνατοτήτων της Φωτοερμηνείας-Τηλεπισκόπησης και των ψηφιακών επεξεργασιών τηλεπισκοπικών απεικονίσεων σε περιβάλλον G.I.S.. Η μεθοδολογία που προτείνεται στην παρούσα εργασία ως η λειτουργικότερη και ακριβέστερη, προέκυψε μετά από εφαρμογή φωτοερμηνευτικών–τηλεπισκοπικών μεθόδων αρχικά σε δοκιμαστική περιοχή έρευνας, δηλαδή μία γνωστή ήδη αρχαιολογική περιοχή, και στη συνέχεια σε αρχαιοπιθανή περιοχή ύπαρξης αρχαιολογικών καταλοίπων: πιο συγκεκριμένα, από τη συνδυασμένη επεξεργασία αεροφωτογραφιών και δορυφορικών εικόνων IKONOS. Η φωτοερμηνεία των παραπάνω τηλεπισκοπικών απεικονίσεων έγινε σε συνδυασμό με ιστοριογραφικά, αρχαιολογικά, χαρτογραφικά, μετεωρολογικά και γεωλογικά δεδομένα για την ίδια περιοχή. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα της εφαρμογής της φωτοερμηνείας και τηλεπισκόπησης διασταυρώθηκαν με επίγειο έλεγχο και τέλος με γεωφυσική διασκόπηση τμήματος της εν λόγω περιοχής. Έτσι, προτείνεται μια εξειδικευμένη μεθοδολογία για τον εντοπισμό αρχαιολογικών καταλοίπων τα οποία αφορούν σε νεκροταφεία και οικισμούς της Εποχής του Χαλκού σε ασβεστολιθικά εδάφη, έναν τύπο εδάφους που απαντάται ιδιαίτερα συχνά στον ελλαδικό χώρο. Επιπλέον στόχος της συγκεκριμένης έρευνας ήταν το ψηφιακό αυτό “εργαλείο” να δοθεί σε μια απλουστευμένη μορφή, προτείνοντας πολύ συγκεκριμένες μεθόδους ψηφιακής επεξεργασίας εικόνων, έτσι ώστε ο μελετητής ο προερχόμενος από το χώρο της Αρχαιολογίας, να μπορέσει με εύκολο και φιλικό τρόπο να το χρησιμοποιήσει. Περιοχή μελέτης απετέλεσε η περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς του νομού Μεσσηνίας.
Δεδομένα- Μεθοδολογία
Σε αυτό το πλαίσιο συγκεντρώθηκαν, αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν όλες οι ιστοριογραφικές, βιβλιογραφικές και αρχαιολογικές πληροφορίες από τις οποίες προέκυψε η ισχυρή πιθανότητα ύπαρξης του αναζητούμενου ΠΕ ΙΙ νεκροταφείου/ΠΕ ΙΙ οικισμού/ΜΕ οικισμού/ΥΕ οικισμού στο πλάτωμα (αρχαιοπιθανή περιοχή) το βορείως κείμενο της ανασκαμμένης (δοκιμαστικής) αρχαιολογικής περιοχής ΠΕ ΙΙ οικισμού/ΜΕ τύμβου/ΥΕ θολωτού τάφου, στο βόρειο βραχίονα του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς. Επίσης αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν τα γεωλογικά στοιχεία της περιοχής του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς, τόσο για τη σύγχρονη ως προς εμάς εποχή όσο και για την αρχαιότητα, ενώ παράλληλα μελετήθηκε και ο συσχετισμός γεωλογίας-γεωμορφολογίας με την ανάπτυξη οικισμών. Στη συνέχεια αξιοποιήθηκαν σχετικά χαρτογραφικά στοιχεία, έξι στερεοσκοπικά ζεύγη αεροφωτογραφιών ποικίλων κλιμάκων από τη Γ.Υ.Σ. και το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. καθώς και δύο τηλεπισκοπικές απεικονίσεις από το δορυφόρο IKONOS διακριτικής ικανότητας 1 μέτρου για την παγχρωματική ψηφιακή τηλεπισκοπική απεικόνιση και 4 μέτρων για την πολυφασματική ψηφιακή τηλεπισκοπική απεικόνιση. Απαραίτητη για τη χαρτογραφική αναφορά και συσχέτιση των δεδομένων και αποτελεσμάτων της έρευνας ήταν η συγκέντρωση χαρτογραφικού υλικού. Όσον αφορά στις αναλογικές τηλεπισκοπικές απεικονίσεις, χρησιμοποιήθηκαν στερεοσκοπικά ζεύγη παγχρωματικών αεροφωτογραφιών έξι διαφορετικών ετών, ποικίλων κλιμάκων. Η επιλογή των αεροφωτογραφιών πραγματοποιήθηκε με πολύ συγκεκριμένο σκεπτικό, που βασίστηκε στο χρονικό των ανασκαφών στην περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς. Αυτό έχει ως εξής : • 1956–1958: εντοπισμός και ανασκαφή του ΥΕ θολωτού τάφου του λεγόμενου του Θρασυμήδους, • 1976–1983: ανασκαφή του ΜΕ τύμβου γύρω από τον προαναφερθέντα θολωτό τάφο. Συνεπώς, ενεδείκνυτο η συγκέντρωση αεροφωτογραφιών • πριν από το 1956 (περίοδος κατά την οποία η συγκεκριμένη περιοχή δεν έχει υποστεί ουδεμία ανθρώπινη, ανασκαφικού τύπου, παρέμβαση), • μεταξύ του 1958 – 1976 (περίοδος κατά την οποία έχει ανασκαφεί μόνον ο ΥΕ θολωτός τάφος, ενώ η περιοχή του ΜΕ τύμβου παραμένει ακόμη άθικτη) και • μετά το 1983 (όταν πλέον έχει ανασκαφεί και ο ΜΕ τύμβος). Η συγκριτική μελέτη τηλεπισκοπικών απεικονίσεων των συγκεκριμένων περιόδων υπαγορεύεται από το γεγονός ότι καθίσταται δυνατή η παρατήρηση της μορφής της επιφάνειας του εδάφους πριν και μετά από την κάθε ανασκαφική φάση είναι σαφές ότι τα αποτελέσματα αυτής της πρώτης προσέγγισης μπορούν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα στη φωτοερμηνευτική παρατήρηση του πλατώματος βορείως της ανασκαμμένης πλέον περιοχής, για το οποίο και πιθανολογείται στην παρούσα μελέτη η ύπαρξη ΠΕ ΙΙ νεκροταφείου/ΠΕ ΙΙ οικισμού/ΜΕ οικισμού/ΥΕ οικισμού. Ο παραλληλισμός και συσχετισμός κάποιων ιχνών όπως αυτά παρουσιάστηκαν -στην πλέον ανασκαμμένη περιοχή- πριν το 1956 με ίχνη στο προαναφερθέν βόρειο πλάτωμα, είναι δυνατόν να υποβοηθήσει και να υποστηρίξει τη φωτοερμηνευτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα λοιπόν, χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα στερεοσκοπικά ζεύγη αεροφωτογραφιών: • με ημερομηνία λήψης 24-8-1945, πριν τις 11:30 π.μ., με αριθμούς 002 90582 1 και 003 90582 1, κλίμακας 1:42.000, από τη Γ.Υ.Σ.. • με χρονολογία λήψης το έτος 1964, κατά τη θερινή περίοδο (από μέσα Μαΐου έως αρχές Σεπτεμβρίου), στη διάρκεια του πρωινού (δυστυχώς δεν έχουν καταγραφεί στο φιλμ τα χρονολογικά δεδομένα της λήψης, ενώ, επιπλέον, τα συγκεκριμένα στοιχεία έχουν απολεσθεί από το αρχείο της Γ.Υ.Σ.), με αριθμούς 7532 και 7533, κλίμακας 1:15.000, από τη Γ.Υ.Σ.. • με χρονολογία λήψης το έτος 1965, κατά τη θερινή περίοδο (από μέσα Μαΐου έως αρχές Σεπτεμβρίου), στη διάρκεια του πρωινού (δυστυχώς δεν έχουν καταγραφεί στο φιλμ τα χρονολογικά δεδομένα της λήψης, ενώ, επιπλέον, τα συγκεκριμένα στοιχεία έχουν απολεσθεί από το αρχείο της Γ.Υ.Σ.), με αριθμούς 11513 και 11514, κλίμακας 1:15.000, από τη Γ.Υ.Σ.. • με ημερομηνία λήψης 26-9-1975, πριν τις 11:30 π.μ., με αριθμούς 86101 και 86102, κλίμακας 1:8.000, από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.. • με ημερομηνία λήψης 29-6-1989 και ώρα λήψης 12:30 μ.μ., με αριθμούς 193891 και 193892, κλίμακας 1:30:000, από τη Γ.Υ.Σ.. • με ημερομηνία λήψης 30-7-1992 και ώρα λήψης 11:30 π.μ., με αριθμούς 218494 και 218495, κλίμακας 1: 8.000, από τη Γ.Υ.Σ.. Όσον αφορά στις ψηφιακές τηλεπισκοπικές απεικονίσεις, επιλέχθηκαν αυτές που προέρχονται από τον δορυφόρο IKONOS λόγω της μεγάλης διακριτικής τους ικανότητας (1 μέτρο στις παγχρωματικές, 4 μέτρα στις πολυφασματικές). Στη συγκεκριμένη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δύο σειρές παγχρωματικών και πολυφασματικών σε τέσσερα κανάλια (κόκκινο, πράσινο, μπλε και εγγύς υπέρυθρο) ψηφιακών τηλεπισκοπικών απεικονίσεων IKONOS (όλες αποδιδόμενες με 8 bits ανά pixel για το κάθε κανάλι): • μία σειρά με ημερομηνία λήψης 23-5-2000, και ώρα λήψης 9:16 π.μ. • μία σειρά με ημερομηνία λήψης 3-6-2000, και ώρα λήψης 9:18 π.μ. Όλες οι απεικονίσεις λήφθηκαν με 0% νεφοκάλυψη και είναι γεωμετρικά διορθωμένες σε προβολή U.T.M.. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, η παγχρωματική ψηφιακή τηλεπισκοπική απεικόνιση έχει μέγεθος pixel 1 μέτρο, ενώ η κάθε μία μονοχρωματική της πολυφασματικής ψηφιακής τηλεπισκοπικής απεικόνισης έχει μέγεθος pixel 4 μέτρα. Η πολυφασματική έγχρωμη απεικόνιση μπορεί να συγχωνευθεί με την παγχρωματική, προκειμένου να προκύψει έγχρωμη ψηφιακή απεικόνιση (φυσικών ή ψευδών χρωμάτων) διακριτικής ικανότητας ενός μέτρου. Η απεικόνιση της γήινης επιφάνειας σε μία τηλεπισκοπική λήψη κατά μία δεδομένη χρονική στιγμή, σχετίζεται άμεσα με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη συγκεκριμένη περιοχή κατά την ώρα της λήψης, αλλά και με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τις προηγούμενες ημέρες. Έτσι λοιπόν κρίθηκε αναγκαία και η συλλογή στοιχείων που αφορούν στη :
- μέση ημερήσια σχετική υγρασία,
- μέση ημερήσια απόλυτη υγρασία,
- μέση ημερήσια θερμοκρασία,
- ύψος βροχής,
για τις ημέρες πριν και κατά τη διάρκεια λήψης των τηλεπισκοπικών απεικονίσεων.
Συμπεράσματα
Συνδυάζοντας τα στοιχεία που προέκυψαν από: • την εφαρμογή της φωτοερμηνευτικής μεθοδολογίας, • την πραγματοποίηση του επίγειου ελέγχου, • την υλοποίηση της γεωφυσικής διασκόπησης με τις μεθόδους της ηλεκτρικής τομογραφίας και του γεωραντάρ, μπορούμε να θεωρήσουμε εξαιρετικά πολύ πιθανή την ύπαρξη αρχαιολογικών καταλοίπων στο πλάτωμα το βορείως κείμενο της ανασκαμμένης περιοχής στο βόρειο βραχίονα του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς. Ωστόσο, είναι απαραίτητη η επαλήθευση των πορισμάτων της παρούσης μελέτης και με την ανασκαφική σκαπάνη, με τη διεξαγωγή, σε πρώτη τουλάχιστον φάση, δοκιμαστικών τομών, με προτεραιότητα στην περιοχή του πλατώματος τη διερευνηθείσα και με τη μέθοδο της γεωφυσικής διασκόπησης.
Πλεονεκτήματα - προοπτικές της προτεινόμενης μεθοδολογίας
Η προτεινόμενη μεθοδολογία: • Δεν διαταράσσει το περιβάλλον της περιοχής όπου εφαρμόζεται. • Είναι εξαιρετικά οικονομική. • Είναι εξαιρετικά γρήγορη. • Δεν απαιτείται η επίσκεψη των ερευνητών στον υπό μελέτη χώρο (για τις περιπτώσεις δυσπρόσιτων περιοχών), δεδομένου ότι μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο εργαστηριακά. • Η διεκπεραίωσή της δεν εξαρτάται από την έκδοση άδειας από την εκάστοτε αρμόδια Υπηρεσία, δεδομένου ότι δεν είναι απαραίτητη η επίσκεψη των ερευνητών στον υπό μελέτη χώρο. • Μπορεί να συμβάλει στη συμπλήρωση του ψηφιδωτού του αρχαιολογικού πορτραίτου της ευρύτερης περιοχής που σχετίζεται με το διερευνώμενο σημείο, προφυλάσσοντάς την έτσι από ανεξέλεγκτες ανθρώπινες επεμβάσεις (ιδιωτικά ή δημόσια έργα). • Είναι, επίσης, δυνατόν να εφαρμόζεται πριν την ολοκλήρωση μιας αγοραπωλησίας (ιδιωτικής ή δημόσιας) προκειμένου να καθίσταται γνωστή η κατάσταση κάτω από την επιφάνεια του εδάφους (όσον αφορά σε αρχαιολογικά κατάλοιπα) και να μην προκύπτουν έτσι, στη συνέχεια, προβλήματα νομικής φύσεως.
