ΕΝΑΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ

Από RemoteSensing Wiki

AERIAL AND REMOTE SENSING ARCHAEOLOGY IN EASTERN MACEDONIA, GREECE

Δ.Καϊμάρης. Ο. Γεωργούλα, Γ. Καραδεδός, Π.Πατιάς

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μια συστηματική και εκτεταμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε στον τομέα της εναέριας αρχαιολογίας και τηλεπισκόπησης, στη Β. Ελλάδα για τον εντοπισμό νέων αρχαιολογικών περιοχών. Ο κύριος στόχος της ήταν η εντόπιση των σημαδιών θαμμένου του αρχαίου της Εγνατίας Οδού που συνήθιζε να περνάει μέσω δύο μεγάλων αρχαίων πόλεων της περιοχής, της Αμφίπολης και των Φιλίππων. Η συστηματική διαδικασία της χρήσης όλων των στοιχείων (ιστορικά έγγραφα, διαχρονικές αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, χάρτες, κ.λπ.), καθώς επίσης και το GIS που εφαρμόζεται για το συσχετισμό και τη διαχείριση των στοιχείων και τα σημάδια των θαμμένων κατασκευών, έχουν αποδειχθεί όχι μόνο τα πολυτιμότερα για την τεκμηρίωση της θέσης της αρχαίας Εγνατίας Οδού αλλά και χιλιάδων άλλων ευρημάτων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, που βρίσκεται από κάθε πλευρά της.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

Σύγχρονοι χάρτες

6 χάρτες κλίμακας 1:50.000, (1970), ελληνικής γεωγραφικής υπηρεσίας στρατού,

6 χάρτες κλίμακας 1:50.000 Ι.Γ.Μ.Ε, 49 χάρτες κλίμακας 1:5.000, (1982).

Οι χάρτες είχαν ένα διαφορετικό σύστημα προβολής και έτσι, μετά από την ψηφιοποίησή τους, ήταν σε ένα σταθερό σύγχρονο σύστημα αναφοράς (Ε.Γ.Σ.Α 87).

Ιστορικοί χάρτες

Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας η σύγκριση μεταξύ ενός ιστορικού και ενός σύγχρονου χάρτη επιτυγχάνεται, με συνέπεια τον προσδιορισμό των θέσεων και τη συλλογή πολύτιμων πληροφοριών σχετικά με την ιστορική ανάπτυξή τους. Εκτός από εκείνους, οι κατασκευές και οι τακτοποιήσεις που χάνονται με το χρόνο μπορούν να βρεθούν στους ιστορικούς χάρτες και έτσι οι θέσεις τους μπορούν προσδιορίζεται στο υπόβαθρο των σύγχρονων χαρτών.

3 ιστορικοί χάρτες του 1901, 1910, 1925 κλίμακας 1:200.000, 4 πιό σύγχρονοι χάρτες, κλίμακας 1:50.000, 8 ιστορικοί χάρτες (1916 - 1928) κλίμακας 1:20.000, 1:100.000. Μια ειδική κατηγορία των χαρτών χρησιμοποιούμενων ήταν αυτή των 76 χαρτών των χωρικών διανομών των αγροτικών ιδιοτήτων, μιας κλίμακας στις 1:5.000, (~1925-1975). Για την παρούσα μελέτη, συμπεριλαμβάνονται στους ιστορικούς χάρτες, δεδομένου ότι στην περιοχή μελέτης αφορούν το χρονικό διάστημα μεταξύ 1928 και 1940. Η επικάλυψη των ιστορικών χαρτών με σύγχρονους έχει το προβάδισμα στα χρήσιμα συμπεράσματα (Kaimaris και λοιποί. 2004), όπως η προδιαγραφή της ιστορικής ανάπτυξης των τοπονυμιών και της θέσης των άγνωστων ιστορικών τακτοποιήσεων και των κατασκευών (παραδείγματος χάριν, πιθανές θέσεις των γεφυρών του αρχαίου μέσω της Εγνατία) στην περιοχή μελέτης. Τέλος, οι ιστορικοί χάρτες των χωρικών διανομών των αγροτικών ιδιοτήτων ήταν ένα πολύτιμο εργαλείο για την αποδοχή ή η απόρριψη (Georgoula και λοιποί., 2003) των αρχικών ερμηνειών των ιχνών που εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της ερμηνείας φωτογραφιών των τηλεσκοπικών εικόνων (παραδείγματος χάριν, ο προσδιορισμός ενός γραμμικού σημαδιού ενός καλυμμένου αγροτικού δρόμου του 1930).

Εκλεκτική μελέτη τομέων

Κατά τη διάρκεια της εκλεκτικής μελέτης τομέων, ένα φορητό GPS χρησιμοποιήθηκε, ένας σύγχρονος χάρτης μικρής κλίμακας και μια ψηφιακή κάμερα για τη φωτογραφική τεκμηρίωση και τον προσδιορισμό των συντεταγμένων όλων των υψηλών θέσεων ενδιαφέροντος όπως τα αρχιτεκτονικά υπολείμματα. Οι θέσεις που προσδιορίστηκαν στους ιστορικούς χάρτες αναζητήθηκαν επίσης στον τομέα. Εκτός από εκείνους, οι πληροφορίες επαληθεύθηκαν και συλλεχθείς, όπου αυτή κρίθηκε απαραίτητη, σχετικά με τους τύπους χωμάτων (δύσκολος, λεπτός, παχύς, μικτός, κ.λπ.) και κάλυψη βλάστησης (κριθάρι, καπνός, φυσικός τομέας, κ.λπ.).

Αναλογικά στοιχεία τηλεπισκόπησης

Συλλογή 319 κάθετων αεροφωτογραφιών κλίμακας 1:6.000 έως 1:42.000 (1945 -1996). Η ψηφιοποίησή τους εκτελέσθηκε σε 1200 dpi του (grayscale, 8bit) και η μέτρια ποιότητάς τους (φωτεινότητα και χαμηλή αντίθεση) κατέστησε την ψηφιακή επεξεργασία τους απαραίτητη (εξίσωση ιστογράμμων, φωτεινότητα/αντίθεση, Sarpen, Unsharp Mask, συνέλιξη, φίλτρο Wallis), μια επεξεργασία που βελτίωσε τα φωτομετρικά χαρακτηριστικά τους. Όσον αφορά τη γεωμετρική διόρθωσή τους, ένα γνωστό ψηφιακό πρότυπο εκτάσεων χρησιμοποιήθηκε (D.T.M.) καθώς επίσης και σημεία ελέγχου εδάφους με τρισδιάστατες συντεταγμένες. Το αποτέλεσμα ήταν η παραγωγή των orthophotomaps διαφορετικών κλιμάκων, 1:1.000 - 1:20.000, της αναλογικής ακρίβειας. Κατά συνέπεια, μια πιό εποπτική άποψη της περιοχής που μελετάται προσφέρεται καθώς επίσης και η δυνατότητα να συσχετιστούν τα διάφορα σημάδια, επιβάλλοντας τη διαδικασία της ερμηνείας τους. Επιπλέον, η ερώτηση των πληροφοριών μέτρησης σε σχέση με τις συντεταγμένες (γεωγραφικό μήκος, γεωγραφικό πλάτος) των σημαδιών των θαμμένων κατασκευών επιτρέπεται, πληροφορίες που είναι κρίσιμες για την ερμηνεία τους. Έτσι, η υλοποίηση της θέσης των σημαδιών στην πραγματική περιοχή (έδαφος) είναι μια τετριμμένη διαδικασία δεδομένου ότι οι θέσεις τους είναι ήδη ακριβώς γνωστές στο μωσαϊκό ορθοφωτογραφιών.

Ψηφιακά στοιχεία τηλεπισκόπησης

• 5 διαφορετικές δορυφορικές εικόνες αρχείων του οπτικού συστήματος QuickBird-2 συλλέχθηκαν (χωρική ανάλυση πανγχρωματικής εικόνας 0,6m και πολυφασματική εικόνα 2,4m) και

• 1 WordView-1 δορυφορική εικόνα (χωρική ανάλυση πανγχρωματικής εικόνας 0,5m), οι οποίες κάλυψαν μαζί περίπου τα 2/3 της περιοχής μελέτης.

Για τη βελτίωση της χωρικής ανάλυσης των πολυφασματικών στοιχείων, μια τεχνική της σύνθεσης της πανγχρωματικής και της πολυφασματικής εικόνας εφαρμόστηκε, με μετασχηματισμό στα κύρια τμήματα (ανάλυση κύριων τμημάτων, PCA). Στις νέες εικόνες, έγιναν γεωμετρικές διορθώσεις με τη χρήση ενός γνωστού ψηφιακού πρότυπου έκτασης (D.T.M.) και σημείων ελέγχου του εδάφους με τις τρισδιάστατες συντεταγμένες, επιτρέποντας κατά συνέπεια την παραγωγή των ορθοφωτογραφίες μιας χωρικής ακρίβειας περίπου 1m.

ΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ

Δωδεκάδες γραμμικών σημαδιών έχουν επισημανθεί (διαχρονικές εναέριες φωτογραφίες και δορυφορικές εικόνες), σημάδια που καταρχάς θεωρήθηκαν ότι ανήκουν στην κατηγορία των σημαδιών της Εγνατίας Οδού. Συνδυάζοντάς τα με όλα τα ερευνητικά στοιχεία, τα τελικά σημάδια που υλοποιούν την πορεία μέσω της Οδού γίνονται εμφανή.

Στην κοιλάδα των Φιλίππων, δυτικά της πόλης, ένα γραμμικό σημάδι του αρχαίου δρόμου εμφανίζεται στις διαχρονικές αεροφωτογραφίες (λιγότερο καθαρά) και στη δορυφορική εικόνα (πιό καθαρά) στην εικόνα 1.

Εικόνα 1. α. αεροφωτογραφία του 1945, H.M.G.S., 1:42,000, b. το 1965, H.M.C.O., στις 1:15,000, c. το 1996, H.M.C.O., στις 1:15,000, d. quickBird-2 δορυφορική εικόνα του 2004, e. quickBird-2 του 2005, f. quickBird-2 του 2005 (κατά τη διάρκεια της βέλτιστης περιόδου για τη θέση των σημαδιών). Γραμμικό σημάδι μέσω της Εγνατίας, πλάτους 6m και του μήκους 300m.

ΘΑΜΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Θαμμένες κατασκευές

Στην πρώτη κατηγορία έχουμε τις κατασκευές που θάβονται εξ ολοκλήρου στο χώμα και περιλαμβάνει 490 μεμονωμένες κατασκευές και 106 ομάδες θαμμένων κατασκευών. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα σημάδια:

a) Κατόψεις,

b) Αστικά σχέδια. Ένα σύστημα των παράλληλων και κάθετων δρόμων που καθορίζουν τους φραγμούς οδών των μετρητών 45x45 σε μια έκταση 280 km2 παρουσιάζεται. Η διανομή των γεωργικών ιδιοτήτων του 1928 δεν επιτρέπει οποιαδήποτε συμφωνία των σημαδιών με τις προηγούμενες διανομές εδάφους, οι οποίες καλύφθηκαν από τις τροποποιημένες διανομές που ακολούθησαν.

c) Θαμμένες κυκλικές κατασκευές με μια διάμετρο 15 έως 50 μέτρων,

d) Θαμμένες κατασκευές οχυρώσεων, όπως την οχύρωση στην κοιλάδα των Φιλίππων.

Κατασκευές χαμηλού ανάγλυφου

Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε τις κατασκευές χαμηλού ανάγλυφου που καλύπτονται από το χώμα ή/και τη βλάστηση.440 μεμονωμένες κατασκευές και 64 ομάδες χαμηλά συντηρημένων κατασκευών προσδιορίστηκαν. Σε αυτήν την κατηγορία έχουμε:

a) Κατασκευές οχυρώσεων χαμηλής-ανακούφισης

b) Κυκλική κατασκευή χαμηλής-ανακούφισης με μια διάμετρο 15 έως 50 μέτρων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Η ερευνητική ομάδα περιλαμβάνει και θεωρεί ουσιαστικές τις παραδοσιακές μεθόδους της ιστορικής έρευνας. Οι χάρτες των χωρικών διανομών των αγροτικών ιδιοτήτων μιας κλίμακας στις 1:5,000 είναι μια πολύτιμη πηγή πληροφορίας, δεδομένου ότι βοηθούν στην ερμηνεία πολλών σημαδιών. Είναι βασισμένο στη χρήση των ιστορικών και σύγχρονων αεροφωτογραφιών αρχείων των διαφορετικών κλιμάκων που επεξηγούν την περιοχή μελέτης διαχρονικά. Πρέπει να αναφέρουμε ότι η εντόπιση των σημαδιών σε αυτές τις φωτογραφίες είναι ένα τυχαίο γεγονός, δεδομένου ότι οι φωτογραφίες λήφθηκαν για χαρτογραφικούς λόγους και πιθανώς κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που δεν είναι κατάλληλη για τα σημάδια. Το ίδιο πράγμα πηγαίνει για τις δορυφορικές εικόνες αρχείων. Επομένως, η μεθοδολογία προτείνει μια συστηματική, στοχοθετημένη έρευνα που βοηθά το βέλτιστο χρονικό πλαίσιο για τη λήψη των νέων φωτογραφιών προκειμένου να βρεθούν τα νέα σημάδια. Το νέο γεωγραφικό σύστημα της διαχείρισης σημαδιών που οι χρήσεις ερευνητικών ομάδων αποδεικνύονται ένα πολύτιμο καθώς επίσης και αναπόφευκτο εργαλείο για τη διαχείριση, το συσχετισμό, και την αξιολόγηση των ερευνητικών στοιχείων. Η πορεία των αρχαίων μέσω της Εγνατίας από την Αμφίπολη στους Φιλίππους, που ήταν ο κύριος στόχος για τη μεθοδολογία, βρέθηκε και καθορίστηκε στο χώρο με τη μεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον, οι εκατοντάδες άλλων θέσεων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος βρέθηκαν (καλυμμένες ή συντηρημένες). Σε ισχύ αυτές οι προτείνουμε τις περικοπές, τη γεωφυσική έρευνα, και το διαχρονικό έλεγχο για το πώς η ακρίβεια της παρατήρησης εξελίσσεται και γεωμετρία των σημαδιών», με τη χρησιμοποίηση ενός τηλεχειριζόμενου ελικοπτέρου που έχει κατασκευαστεί ήδη.