Αρχαιολογία τοπίου της νότιας Μεσοποταμίας: προσδιορισμός χαρακτηριστικών στα αποξηραμένα έλη
Από RemoteSensing Wiki
Πρωτότυπος τίτλος: Landscape Archaeology of Southern Mesopotamia: Identifying Features in the Dried Marshes
Συγγραφείς: Jaafar Jotheri, Malath Feadha, Jassim Al-Janabi, Raheem Alabdan
Ημερομηνία έκδοσης: 2 Σεπτεμβρίου 2022
Φορέας δημοσίευσης υλικού: MDPI
Σύνδεσμος εύρεσης άρθρου (link): https://www.mdpi.com/2071-1050/14/17/10961
Λέξεις κλειδιά: QuickBird, βάλτος, έλη, Μεσοποταμία, πλημμυρική πεδιάδα
Αντικείμενο εφαρμογής: χαρτογράφηση της πλήρους έκτασης των τύπων αρχαιολογικών χώρων στην νότια Μεσοποταμία.
Στόχος εφαρμογής: προσδιορισμός του είδους και της φύσης των διατηρημένων αρχαιολογικών χαρακτηριστικών που εμφανίζονται στο τοπίο των αποξηραμένων ελών (πρόκειται για έκταση στην οποία λιμνάζουν μόνιμα νερά) και στο κατά πόσο διαφέρουν από άλλα χαρακτηριστικά σε άλλες περιοχές της πλημμυρικής πεδιάδας της Μεσοποταμίας.
1. Εισαγωγή
Η πλημμυρική πεδιάδα (περιοχή κοντά σε ποταμό επιρρεπής σε πλημμύρες) της νότιας Μεσοποταμίας αποτελείται κυρίως από αποθέσεις ποταμίσιου περιβάλλοντος οι οποίες χωρίζονται σε έξι επιμέρους κατηγορίες. Μία από αυτές είναι και τα έλη, όπου διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του πρώιμου πολιτισμού της Μεσοποταμίας. Κατά το παρελθόν, η περιοχή μελέτης αποτελούσε τον μεγαλύτερο υγροβιότοπο στη νοτιοδυτική Ασία, ωστόσο οι βάλτοι αποξηράθηκαν υπό πολιτικών κινήτρων από τον Σαντάμ Χουσεΐν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ο βάλτος να γίνει ξηρός και ένας μεγάλος αριθμός αρχαιολογικών ευρημάτων να έρθει για πρώτη φορά στην επιφάνεια. Σε παλαιότερες μελέτες, στην περιοχή έχουν διεξαχθεί διάφορες αρχαιολογικές έρευνες για τον εντοπισμό των αρχαιολογικών χαρακτηριστικών, βρίσκοντας μεμονωμένα χαρακτηριστικά όπως η ανακατασκευή των αρχαίων ποταμών. Ως εκ τούτου, η παρούσα μελέτη επικεντρώθηκε στον προσδιορισμό του αριθμού των τύπων αρχαιολογικών χαρακτηριστικών που βρέθηκαν.
2. Μεθοδολογία
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε υπό τη καθοδήγηση δύο κύριων μεθόδων, της τηλεπισκόπησης και της επιτόπιας έρευνας. Λόγω της δυσκολίας να διεξαχθεί έρευνα σε όλη την έκταση του αποξηραμένου έλους, επιλέχθηκε για το σκοπό αυτό μία ΄΄στεγνή΄΄ περιοχή 5 × 4,5 χμ.. Αφού επιλέχθηκε η περιοχή, εξετάστηκαν δορυφορικές εικόνες νοημοσύνης CORONA, δείχνοντας ότι η περιοχή ήταν εξ ολοκλήρου καλυμμένη από νερό εκείνη την εποχή. Για τον εντοπισμό των αρχαιολογικών χαρακτηριστικών χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης QuickBird. Μετά την ανάλυσή τους και αφού εντοπίστηκαν αρχαιολογικά χαρακτηριστικά, διεξάχθηκαν εργασίες πεδίου. Με μόνο μέλημα ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, τα γεωμορφολογικά επιφανειακά χαρακτηριστικά δεν μπορούσαν να εντοπιστούν στο πεδίο, ασχέτως αν διακρίνονται εύκολα από τις δορυφορικές εικόνες. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία γεωτρήσεων σε ορισμένα χαρακτηριστικά του τοπίου, λαμβάνοντας δείγματα με τη χρήση μετρητών.
Με το πέρας της έρευνας, εντοπίστηκαν έξι είδη αρχαιολογικών χαρακτηριστικών:
1. Οικισμοί: χωρίζονται σε δύο τύπους με βάση το μέγεθος και την ηλικία τους. Ο πρώτος τύπος είναι οι μεγάλοι αρχαιολογικοί χώροι που μπορούν να εντοπιστούν με τη βοήθεια του σχετικού ύψους και το δίκτυο των κοίλων μονοπατιών. Ο δεύτερος τύπος είναι σχετικά μικρός και σχετίζεται με νησίδες ή χαρακτηριστικά που μοιάζουν με πλατφόρμες και μπορούν να παρομοιαστούν με τους αρχαιολογικούς τύμβους.
2. Ποτάμια: αναγνωρίζονται κυρίως με βάση την ευθυγράμμιση των αρχαιολογικών χώρων και τις ουλές των μαιάνδρων (γεωλογικό χαρακτηριστικό που σχηματίζεται από τα απομεινάρια ενός ελικοειδούς υδάτινου καναλιού).
3. Κανάλια: λόγω του ότι είναι σχετικά ευθεία και στενά διαφέρουν από τα ποτάμια.
4. Αγροκτήματα: εντοπίστηκαν διατάξεις µε σχήµα ψαροκόκαλου και διατάξεις µε διασταυρούµενες γραµµικές κορυφογραµµές.
5. Αυλάκια: διαφέρουν από τους κοίλους δρόμους ή τα ποτάμια όσον αφορά το σχήμα, το μέγεθος και τον σχηματισμό τους.
6. Δρόμοι (κοίλα μονοπάτια): είναι σημαντικά γραμμικά χαρακτηριστικά (αναγνωρίζονται εύκολα από το σχήμα τους) που προέκυψαν από τις μετακινήσεις των μικρών ξύλινων σκαφών - το κύριο μέσο μεταφοράς στα έλη - και την κυκλοφορία των βουβαλιών μέσα από πυκνούς καλαμιώνες.
4. Συζήτηση
Ο σημερινός αποξηραμένος βάλτος περιέχει σημαντικό αριθμό διαφορετικών ειδών αρχαιολογικών στοιχείων με ορισμένα από αυτά να είναι μοναδικά για τα έλη. Αυτό δηλώνει ότι το οικοσύστημα κατάφερε να διατηρηθεί βιώσιμο και ποικίλο με το πέρασμα των χρόνων. Επιπλέον, η μελέτη υποδεικνύει τους ανθρώπους ως τους πρωταγωνιστές στην διαμόρφωση του τοπίου. Συμπεραίνεται η εγκατάστασή τους στη περιοχή λόγω της κατασκευής μικρών και μεγάλων οικισμών καθώς και η ανάγκη να καλλιεργήσουν. Από την άλλη, η εναλλαγή από την πλημμύρα στην αποξήρανση επηρέασε τις μετακινήσεις των κατοίκων σε αυτό το τμήμα της Μεσοποταμίας, επειδή έπρεπε να εγκαταλείψουν μία περιοχή και στις δύο περιπτώσεις. Αυτό συνέφερε στη διαμόρφωση ενός μοναδικού αρχαιολογικού τοπίου. Για οποιαδήποτε μελλοντική έρευνα θα πρέπει να εξεταστούν όλα τα πιθανά εργαλεία και οι τεχνικές τηλεπισκόπησης πριν από τις έρευνες πεδίου. Εξ’ αυτού προτείνεται ως μέθοδος, ο εντοπισμός αρχαιολογικών χώρων με τη χρήση ιστορικών δορυφορικών εικόνων κ.λπ. σε συνεργασία με ελέγχους πεδίου. Τέλος, σημειωτέες είναι και οι πρόσφατες εργασίες, που έλαβαν μέρος στη περιοχή αποξηραμένων ελών οι οποίες οδήγησαν στον εντοπισμό αρχαιολογικών χαρακτηριστικών.
5. Συμπεράσματα
Λόγω της σημασίας στη βιοποικιλότητα, ολόκληρη η περιοχή των αποξηραμένων ελών θα πρέπει να ερευνηθεί συστηματικά και εντατικά τόσο με τη βοήθεια της τηλεπισκόπησης όσο και της επιτόπιας έρευνας. Επιπλέον, παρατηρείται ότι η περιοχή υποφέρει από ξηρασία και σοβαρές ελλείψεις στην παροχή νερού λόγω της κλιματικής αλλαγής κι άλλων παραγόντων, όπου καθιστούν την επαναπλημμύριση των σημερινών αποξηραμένων ελών άπιαστο όνειρο. Στον αντίποδα όμως, υπάρχουν ορισμένες μικρές περιοχές οι οποίες εξακολουθούν να ευδοκιμούν και να χρειάζονται τακτική συντήρηση για να διατηρήσουν τους εναπομείναντες κατοίκους της περιοχής (οι λεγόμενοι Άραβες του βάλτου). Αυτό συνεπάγεται και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας της άγριας ζωής σπάνιων ζώων, πτηνών και φυτών.
