Ανακατασκευή του Τοπίου Κατοίκησης της Θεσσαλίας κατά τη Νεολιθική Περίοδο

Από RemoteSensing Wiki

Πρωτότυπος τίτλος: Integrated GIS, remote sensing and geomorphologic approaches for the reconstruction of the landscape habitation of Thessaly during the Neolithic period

Συγγραφείς: Dimitrios Alexakis, Apostolos Sarris, Theodoros Astaras, Konstantinos Albanakis

Δημοσιεύθηκε: Ιανουάριος 2011, *Journal of Archaeological Science*, Volume 38, Issue 1, Pages 89-100 (Σύνδεσμος στο άρθρο)

Λέξεις κλειδιά: GIS, Απομακρυσμένη Ανίχνευση, Γεωμορφολογία, Θεσσαλία, Νεολιθική Περίοδος, Αρχαιολογία, Περιβάλλον, Τοπίο, Ανακατασκευή, Κατοίκηση, Γεωργία

Αντικείμενο εφαρμογής: Η ανακατασκευή του Νεολιθικού τοπίου της Θεσσαλίας και των μοτίβων κατοίκησης των αρχαίων κοινοτήτων χρησιμοποιώντας ενσωματωμένες τεχνολογίες GIS, απομακρυσμένης ανίχνευσης και γεωμορφολογίας.

Εικόνα 1: (a) Η Θεσσαλία βρίσκεται στην κεντρική Ελλάδα και αποτελεί τις μεγαλύτερες γεωργικές πεδιάδες της.(b) Χωρική κατανομή των μαγούλων στις λεκάνες της Λάρισας (ανατολικά) και της Καρδίτσας (δυτικά).(c) Μαγούλα Ρινη.(d) Μαγούλα Αερίνου.

Εικόνα 2: (a) Ανακατασκευή της μικροτοπογραφίας γύρω από τις Νεολιθικές μαγούλες – Σημειακή τοποθεσία της μαγούλας. (b) Ανακατασκευασμένο Ψηφιακό Μοντέλο Υψομέτρων (DEM) γύρω από τη μαγούλα.

Εικόνα 3: Η περιοχή της λίμνης Κάρλας. Οι κόκκινες κουκκίδες αντιπροσωπεύουν τις Νεολιθικές μαγούλες γύρω από τη λίμνη. Η μπλε γραμμή υποδεικνύει την προτεινόμενη στάθμη της λίμνης σύμφωνα με τον Grundmann (1937). Το μοβ χρώμα δείχνει την προτεινόμενη έκταση της λίμνης σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη. Το ανοιχτό πράσινο χρώμα αναπαριστά την πεδιάδα της Λάρισας.

Εισαγωγή

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στην ανακατασκευή του Νεολιθικού τοπίου της Θεσσαλίας, μίας από τις πιο σημαντικές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, με τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών και διεπιστημονικών προσεγγίσεων. Μέσω της συνδυαστικής χρήσης Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS), απομακρυσμένης ανίχνευσης και γεωμορφολογικής ανάλυσης, επιχειρεί να χαρτογραφήσει, να αναλύσει και να κατανοήσει τα πρότυπα κατοίκησης και τη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος κατά τη Νεολιθική περίοδο. Η μελέτη εστιάζει σε κρίσιμες πτυχές όπως οι περιβαλλοντικές αλλαγές, η χρήση των φυσικών πόρων και η επίδραση της γεωργικής ανάπτυξης στις κοινότητες της περιοχής.

Επισκόπηση

Η Θεσσαλία, που βρίσκεται στη κεντρική Ελλάδα, είναι γεωμορφολογικά χαρακτηριστική λόγω των εκτεταμένων πεδιάδων, των πλούσιων ποτάμιων συστημάτων, και της γειτνίασης με ορεινές περιοχές. Η γεωγραφική αυτή ποικιλομορφία κατέστησε την περιοχή έναν σημαντικό κόμβο ανάπτυξης κατά την Νεολιθική περίοδο. Οι "μαγούλες", τεχνητοί σωροί γης που σχηματίστηκαν από ανθρώπινες δραστηριότητες, αποτελούν βασικά αρχαιολογικά ευρήματα που επιτρέπουν την κατανόηση των προϊστορικών κοινοτήτων. Αυτές οι χαρακτηριστικές μορφές τοπίου, με μέση διάμετρο 100-300 μέτρων και ύψος που φτάνει έως και τα 5 μέτρα, προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της περιόδου.

Η Θεσσαλία κατά την Νεολιθική εποχή αποτέλεσε μια περιοχή με έντονη δραστηριότητα, καθώς οι κοινότητες εισήγαγαν τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ ταυτόχρονα ανέπτυξαν σχέσεις ανταλλαγής αγαθών με άλλες περιοχές. Οι φυσικοί πόροι της περιοχής, όπως το νερό και τα εύφορα εδάφη, ενίσχυσαν την ανάπτυξη βιώσιμων κοινοτήτων. Εντούτοις, η ανθρώπινη δραστηριότητα σε συνδυασμό με φυσικές μεταβολές του κλίματος οδήγησαν σε αλλαγές στη χρήση της γης και στα μοτίβα κατοίκησης.

Εικόνα 4: (a) Εμφάνιση τριών οικισμών στην αρχική δορυφορική εικόνα IKONOS (αριστερά) και στην ακτινομετρικά βελτιωμένη εικόνα, όπου τονίζονται τρεις Νεολιθικοί οικισμοί. (b) Στα βόρεια του οικισμού Galini-3, που εμφανίζεται κάτω δεξιά στην εικόνα, προτείνεται μια άλλη μικρότερη υποψήφια μαγούλα.

Εικόνα 5: (a) Ψηφιακό μοντέλο υψομέτρων της Θεσσαλίας για την Πρώιμη Νεολιθική περίοδο. (b) Χάρτης κλίσεων της Θεσσαλίας για την Πρώιμη Νεολιθική περίοδο. (c) Χάρτης προσανατολισμού της Θεσσαλίας για την Πρώιμη Νεολιθική περίοδο.

Εικόνα 6: (a) Χάρτες πρόβλεψης fuzzy logic για την Ύστερη Νεολιθική περίοδο. (b) Χάρτες πρόβλεψης fuzzy logic για τη Μέση Νεολιθική περίοδο. (c) Χάρτες πρόβλεψης fuzzy logic για την Πρώιμη Νεολιθική περίοδο.

Μεθοδολογία

Η μεθοδολογία της μελέτης περιλαμβάνει πολλαπλά βήματα, με τη χρήση τόσο επιτόπιων όσο και ψηφιακών τεχνικών:

• Επιτόπιες Έρευνες: Οι ερευνητές πραγματοποίησαν λεπτομερή επιτόπια έρευνα για την καταγραφή αρχαιολογικών χώρων και χαρακτηριστικών του τοπίου. Καταγράφηκαν συνολικά 342 τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένων εγκαταστάσεων, ταφών και λατρευτικών χώρων. Για την ακριβή χαρτογράφηση των περιοχών αυτών χρησιμοποιήθηκε τεχνολογία GPS, ενώ παράλληλα συλλέχθηκαν δείγματα εδάφους για περαιτέρω ανάλυση.

• Γεωχωρική Ανάλυση: Το Ψηφιακό Μοντέλο Υψομέτρων (DEM) αποτέλεσε το θεμέλιο για τη γεωμορφολογική ανάλυση. Η γεωχωρική ανάλυση επέτρεψε την αναγνώριση χαρακτηριστικών όπως η ροή του νερού, οι περιοχές με μεγαλύτερη καταλληλότητα για γεωργία και η δυναμική του εδάφους. Επίσης, μέσω ανάλυσης απόστασης, χαρτογραφήθηκαν μονοπάτια μετακίνησης των πληθυσμών μεταξύ των μαγούλων και άλλων περιοχών.

• Απομακρυσμένη Ανίχνευση: Η χρήση δορυφορικών εικόνων βοήθησε στον εντοπισμό περιοχών που επηρεάστηκαν από ανθρώπινη δραστηριότητα και φυσικά φαινόμενα. Οι εικόνες από δορυφόρους Landsat και SPOT χρησιμοποιήθηκαν για την αναγνώριση αλλαγών στη χρήση γης και την κατανόηση των μεταβολών του τοπίου κατά την πάροδο του χρόνου.

Συμπεράσματα

Η μελέτη αποκάλυψε ότι τα πρότυπα κατοίκησης κατά τη Νεολιθική περίοδο στη Θεσσαλία ήταν στενά συνδεδεμένα με τη γεωμορφολογία και τη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων. Οι μαγούλες χρησίμευσαν ως κεντρικοί πυρήνες δραστηριότητας, ενώ η γεωργία και η κτηνοτροφία διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στη βιωσιμότητα των κοινοτήτων. Η συνδυαστική χρήση GIS, απομακρυσμένης ανίχνευσης και γεωμορφολογίας αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμη στη μελέτη της αρχαιολογίας και της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος, ενώ η μεθοδολογία της έρευνας μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για μελέτες και σε άλλες περιοχές.