Ίδρυση νέων χώρων αναψυχής με τη βοήθεια εφαρμογής Γεωγραφικών Συστημάτων πληροφοριών

Από RemoteSensing Wiki

Πρωτότυπος τίτλος: Ίδρυση νέων χώρων αναψυχής στο περιαστικό Δάσος του Σέιχ Σου της Θεσσαλονίκης μέσω της πολυκριτηριακής ανάλυσης με τη βοήθεια της εφαρμογής Γεωγραφικών Συστημάτων πληροφοριών (GIS).

Δημοσίευση: 2018

Συντάκτης: Αναστασία Γρηγορούδη

Σύνδεσμος πρωτότυπου άρθρου: https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/20654

Λέξεις κλειδιά: χώροι αναψυχής, Σέιχ Σου, GIS

Περίληψη

Στην παρούσα μελέτη προωθείται μία γενικότερη ανάπτυξη και αξιοποίηση των χώρων αναψυχής του περιαστικού Δάσους Σέιχ Σου της Θεσσαλονίκης. Κάνοντας χρήση της εφαρμογής των Γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών (GIS) και της πολυκριτηριακής ανάλυσης (MCDA), λαμβάνονται οι τελικές αποφάσεις για τη περιβαλλοντική διαχείριση και τελικά προτείνονται οι περισσότερο κατάλληλες περιοχές οι οποίες σε ότι αφορά τη θέση αλλά και την έκταση θα αποτελούν επιτυχημένους νέους χώρους αναψυχής οι οποίοι θα ήταν εφικτό να ιδρυθούν από το αρμόδιο Δασαρχείο της Θεσσαλονίκης. Η περιοχή μελέτης είναι το περιαστικό Δάσος της Θεσσαλονίκης, το οποίο ανήκει στη περιφερειακή ενότητα Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το κέντρο της πόλης. Η παρούσα μελέτη προσπαθεί να αναδείξει το τοπίο και να το αξιοποιήσει, προτείνοντας έργα και εργασίες στο χώρο που θα οδηγήσουν στην καλύτερη επαφή του ανθρώπου με τη φύση καλύπτοντας σε μεγάλο βαθμό τις σύγχρονες ανάγκες για καλή εξυπηρέτηση ικανοποιώντας και προστατεύοντας τους επισκέπτες. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Διεύθυνση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης, υπάρχουν ήδη 14 μικροί σε έκταση χώροι αναψυχής οι οποίοι δύσκολα εποπτεύονται από τις αρμόδιες αρχές λόγω έλλειψης προσωπικού. Λόγω της σημερινής οικονομικής κατάστασης που διανύει η χώρα μας, προτείνεται να διατηρηθούν οι 3 από τους 14 χώρους αναψυχής, οι οποίοι θεωρούνται αρκετά κατάλληλοι σε ότι αφορά την έκταση και την θέση τους, εφόσον γνωρίζουμε πως για την ίδρυση χώρων αναψυχής χρειάζονται μεγάλα κονδύλια για την υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων. Η μελέτη προσπαθεί να αναδείξει το τοπίο και να το αξιοποιήσει, προτείνοντας αρχικά τους χώρους και στη συνέχεια τα έργα και εργασίες στο χώρο, που θα οδηγήσουν στην καλύτερη επαφή του ανθρώπου με την φύση, καλύπτοντας σε μεγάλο βαθμό τις σύγχρονες ανάγκες για καλή εξυπηρέτηση, ικανοποιώντας και προστατεύοντας τους επισκέπτες.

Εισαγωγή

Στη σημερινή πραγματικότητα, υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για δασική αναψυχή. Σήμερα, το 65,7 % του πληθυσμού κατοικεί σε οικισμούς άνω των 10.000 κατοίκων. Η αναγκαιότητα για αναψυχή είναι μεγάλη εφόσον η καθημερινότητα των ανθρώπων έχει γίνει μονότονη ενώ παράλληλα οι περιβαλλοντικές συνθήκες (ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορύπανση, κυκλοφοριακά προβλήματα, υποβάθμιση του τοπίου, συνεχές στρες) εξαντλούν την ανθρώπινη υπόσταση. Τα οφέλη που αποκομίζουν οι άνθρωποι από το δασικό οικοσύστημα αδιαμφισβήτητα μπορεί να είναι η υγεία και η ευημερία και για αυτό το λόγο η ύπαρξη περιαστικών χώρων είναι σημαντική. Με τον όρο ‘αναψυχή’ εννοούμε μία μορφή ανθρώπινης συμπεριφοράς, που περιλαμβάνει δραστηριότητες ή εμπειρίες, τις οποίες ασκεί ή βιώνει ο άνθρωπος κατά βούληση στον ελεύθερό του χρόνο, για να επανακτήσει το χαμένο του δυναμικό. Δασική αναψυχή ονομάζεται η ζήτηση της αναψυχής στα δάση, ως αποκλειστικό στοιχείο του φυσικού Περιβάλλοντος. Το περιαστικό Δάσος (Σέιχ Σου) Θεσσαλονίκης, εμπερικλείει 14 χώρους αναψυχής οι οποίοι δημιουργήθηκαν μετά από τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε το 55% της συνολικής έκτασης του δάσους στις 6/7/1997. Εκτείνεται Βορειοανατολικά της πόλης και καταλαμβάνει τις Νότιες - Νοτιοδυτικές πλαγιές και την λοφοσειρά της κορυφογραμμής που ξεκινά από την κορυφή του Χορτιάτη μέχρι και το δρόμο Επταπυργίου Ασβεστοχωρίου και έχει συνολική έκταση 30.215,19 στρέμματα. Η βλάστηση της περιοχής αποτελείται από θαμνώνες πλατύφυλλα. Επίσης υπάρχουν μερικά υποβαθμισμένα δρυοδάση, ενώ σημαντικές εκτάσεις έχουν αναδασωθεί τεχνητά (Διεύθυνση Αναδασώσεων Κεντρικής Μακεδονίας). Το Περιαστικό Δάσος παρουσιάζει ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, προσφέρεται για περιβαλλοντική εκπαίδευση παιδιών και ενηλίκων μέσω δραστηριοτήτων που μπορούν να αναπτυχθούν στη τοποθεσία αυτή.

Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS)

Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και της πληροφορικής ενώ παρατηρείται οι κλάδοι όπως η Τοπογραφία, Γεωγραφία, Χαρτογραφία, Τηλεπισκόπηση κ.α. να συνδυάζονται μεταξύ τους. Σε αυτή τη κατεύθυνση δημιουργήθηκαν τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών τα οποία επεξεργάζονται πληροφορίες οι οποίες προέρχονται από τις παραπάνω κατευθύνσεις. Τα GIS είναι μία οργανωμένη συλλογή μηχανικών υπολογιστικών μηχανημάτων (hardware), λογισμικών συστημάτων (software), χωρικών δεδομένων και ανθρώπινου δυναμικού, με σκοπό τη συλλογή, καταχώριση, ενημέρωση, διαχείριση, ανάλυση και απόδοση κάθε μορφής πληροφορίας που σχετίζεται με το γεωγραφικό περιβάλλον.

Περιοχή Έρευνας

Η περιοχή μελέτης, όπως προαναφέρθηκε, είναι το περιαστικό Δάσος Θεσσαλονίκης (Σέιχ Σου). Διοικητικά το δάσος υπάγεται στους Δήμους: Θεσσαλονίκης, Πυλαίας, Πανοράματος, Τριανδρίας, Συκέων, Αγίου Παύλου, Χορτιάτη και στην Κοινότητα Πεύκων. Η έκταση χαρακτηρίζεται ως λοφώδης και ημιορεινή ενώ το τοπογραφικό ανάγλυφο είναι έντονο και χαρακτηρίζεται από συνεχή εναλλαγή κορυφών, που διαρρέονται από ρέματα και οι οποίες κατευθύνονται προς την πόλη. Το Δάσος του Σέιχ Σου ιδρύθηκε το 1930 με απώτερο σκοπό την βελτίωση του οικοσυστήματος. Στη Βυζαντινή περίοδο, η περιοχή αυτή καλύπτονταν από δρυοδάσος και πολλά ρέοντα ύδατα όπως ποτάμια και πηγές όμως η συνεχής εκμετάλλευση του δάσους σε ξύλευση και υπερβόσκηση είχαν ως αποτέλεσμα την ανάγκη για αναβάθμισή του. Από το 1929 εφαρμόζονται οι πρώτες απαγορευτικές διατάξεις (βόσκησης, υλοτομίας) και λαμβάνονται αναδασωτέες πρακτικές, που εντείνονται την περίοδο 1933-34 και συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό κατά την μεταπολεμική περίοδο. Το 1973, η έκταση των 29.790 στρεμμάτων κηρύσσεται αναδασωτέα για να δημιουργηθεί έτσι το τεχνητό δάσος του Σέιχ Σου. Σε τόσο υποβαθμισμένα εδάφη τα μόνα δένδρα που θα μπορούσαν να επιβιώσουν πια ήταν τα πεύκα και έτσι ως κύριο είδος για την αναδάσωση επιλέχθηκε η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia). Η πρώτη αναδάσωση ξεκίνησε από καθηγητές και φοιτητές της σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ ενώ τα τελευταία χρόνια το Δασαρχείο Θεσσαλονίκης αλλά και η Διεύθυνση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης έχουν αναλάβει την εποπτεία του. Το 1997 το Δάσος κάηκε στο 55% της έκτασής του και 16.640 στρέμματα έγιναν στάχτη. Ακολούθησαν έργα όπως η αποκατάσταση της βλάστησης, αναδασώσεις, αντιδιαβρωτικά, αντιπλημμυρικά έργα κ.α. Στην αναδάσωση χρησιμοποιήθηκαν δασική πεύκη, κυπαρίσσια, δρύς, κ.α.. Οι χώροι αναψυχής δημιουργούνται για την άσκηση ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (αναψυχή, τουρισμός) και απώτερος στόχος είναι η εναρμόνιση του ατόμου με τη φύση. Ωστόσο, περιβαλλοντικά, τα δασικά δέντρα και η βλάστηση συμβάλλουν στη μείωση του αποτυπώματος του άνθρακα καθώς τα τελευταία χρόνια η αλλαγή της χρήσης γης λόγω της αστικοποίησης μεγαλώνει με συνέπεια να υποβαθμίζεται το ανθρώπινο και το φυσικό περιβάλλον. Σύμφωνα με Ευρωπαϊκές έρευνες, το 75% του πληθυσμού κατοικεί σε αστικές και περιαστικές περιοχές και αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες λόγω οικονομικής δυσχέρειας. (πίνακας και διάγραμμα 1).

Θέσεις Αναψυχής και Θέασης στο Περιαστικό Δάσος Σέιχ Σου

Οι χώροι αναψυχής που δημιουργήθηκαν στο περιαστικό Δάσος της Θεσσαλονίκης είναι 14 και είναι οι εξής: Θέση Μαύρος Λόφος (Καρατεπέ), Θέση Μπάρμπα – Γιώργης, Θέση Άγιος Παύλος (Ατλαντίδα), Θέση Άσπρη Πέτρα (Άγιος Βασίλειος), Θέση Άρτεμις, Θέση Τριανδρία (1 & 2), Θέση Ελαιώνες (Αντίλαλος), Θέση Οξύς Λόφος (Σεβρί τεπέ), Θέση Πηγή Συνταξιούχων, Θέση Κολυμπήθρες-Βάθρες, Θέση Μούσες, Θέση Τούμπα-Μαλακοπή, Θέση Συκιές. Τα μονοπάτια περιήγησης είναι τα εξής: 1. Άρτεμις-Πηγή Συνταξιούχων (Μ1), με μήκος 2.000 μέτρα. 2. Πηγή Συνταξιούχων - Κρυονέρι (Μ2), με μήκος 3.062 μέτρα. 3. Μπαρμπαγιώργη - Άγιος Παύλος - Χίλια δένδρα (Μ3), με μήκος 1.320 μέτρα και η κύρια χρήση του είναι η παροχή αναψυχής. 4. Μπαρμπαγιώργη - Πηγή Συνταξιούχων (Μ4), με μήκος 635 μέτρα. 5. Θέση Θέας Τούσλα (Παλιό Τυροκομείο)-Σχολή Αρσάκειο (Μ5), με μήκος 3.881 μέτρα και η κύρια χρήση του είναι η παροχή αναψυχής. 6. Κρυονέρι -Τούμπα (Μ6), με μήκος 1576 μέτρα και σχεδιάστηκε ως διαδρομή για αρκετά αυξημένη χρήση με ταυτόχρονη παροχή ανάπαυσης και άσκησης.

Δημιουργία Κριτηρίων Αποκλεισμού

Η επιτυχημένη εγκατάσταση χώρων αναψυχής εξαρτάται από την αξιολόγηση κριτηρίων και απώτερος σκοπός είναι η λήψη απόφασης με την ελάχιστη κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική ζημία. Τέλος, δημιουργήθηκαν 7 υποκριτήρια τα οποία αφορούν την άσφαλτο, το δασικό οδικό δίκτυο, τις αντιπυρικές λωρίδες, τα δασικά μονοπάτια, τους παλαιούς χώρους αναψυχής, το υδρογραφικό δίκτυο και την κλίση. Απώτερος σκοπός είναι να διατηρηθούν οι τρείς χώροι δασικής αναψυχής (χάρτης 2) οι οποίοι έχουν ιδρυθεί από το Δασαρχείο, και να κατασκευαστούν άλλοι τρείς οι οποίοι θα έχουν κατάλληλες προδιαγραφές πάρκων αναψυχής. Για αυτό το λόγο, οι θέσεις Άρτεμης, Μούσες και Τούμπα – Μαλακοπή προτείνεται να διατηρηθούν. Οι τρείς αυτοί χώροι έχουν συνολική έκταση δάσους 551 στρέμματα, θεωρούνται από τις μεγαλύτερες σε έκταση θέσεις και πληρούν τις καλύτερες προδιαγραφές για άσκηση αναψυχής. Διαθέτουν πλούσια από φυσική αναγέννηση κωνοφόρων ειδών μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1997 η οποία έκαψε πλήρως την παλιά βλάστηση. Η εικόνα της βλάστησης είναι αυτή της νεοφυτείας δάσους κωνοφόρων. Αλλού υπάρχουν θαμνώδες περιοχές και σε άλλα σημεία υπάρχουν χώροι για την στάθμευση αυτοκινήτων. Η δασική αυτή έκταση των τριών χώρων είναι κατάλληλη για ημερήσιες εκδρομές σχολείων και γυμνασίων της περιοχής, αλλά και για περιβαλλοντική εκπαίδευση, παρατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και φωτογράφηση. Επίσης, υπάρχουν μέρη υπαίθριου γεύματος, παιδικής χαράς, θέσεις ανάπαυσης και περιπάτου στα όμορφα μονοπάτια. Με τη βοήθεια του λογισμικού προγράμματος GIS, δημιουργήθηκαν εννέα (9) πειράματα με στόχο την επιλογή των περισσότερο κατάλληλων κριτηρίων ώστε να εντοπιστούν τελικά οι κατάλληλες εκείνες περιοχές οι οποίες θα πληρούν τις προδιαγραφές όπου η άσκηση της δασικής αναψυχής θα είναι επιτυχημένη. Ο κάθε ένας από τους τρείς χώρους θα έχει διαφορετική χρήση από τους επισκέπτες αφού χρησιμοποιούνται διαφορετικά κριτήρια αποκλεισμού εκτάσεων.

Αποτελέσματα - Συμπεράσματα

Η μελέτη βασίστηκε σε ένα σύνολο βασικών κριτηρίων, τα οποία επιλέχθηκαν με βάση τις ήδη διαθέσιμες γνώσεις από την ερευνητική βιβλιογραφία καθώς και τους προϋπάρχοντες τοπικούς παράγοντες της περιοχής. Οι τρείς διαφορετικοί τελικοί χάρτες που αφορούν τις πλέον κατάλληλες περιοχές ταξινομήθηκαν σε 5 κατηγορίες που προέκυψε από τη χρήση του αλγορίθμου ArcGIS. Με αυτό το τρόπο, μέσω του Σταθμισμένου αριθμητικού μέσου υπολογίστηκαν οι πλέον κατάλληλες περιοχές. O τελικός χάρτης (χάρτης 3) περιλαμβάνει τρείς παλαιούς χώρους δασικής αναψυχής (Άρτεμης, Μούσες, Τούμπα – Μαλακοπή) και τρείς νέες ψηφιοποιημένες περιοχές (Α,Β,Γ) οι οποίες προτείνονται ως οι πλέον κατάλληλες θέσεις αναψυχής. Στη νέα θέση αναψυχής (Α), λόγω τις μικρής σχετικά κλίσης (< = 10%), είναι δυνατόν να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις καθαριότητας, τουαλέτες, παιδότοποι, κούνιες, τραμπάλες, τσουλήθρα, πολύζυγα και θέσεις υπαίθριου γεύματος και ανάπαυσης. Αντίθετα, στη θέση (Β) και (Γ) προτείνεται, λόγω της μεγαλύτερης κλίσης (< = 15%), να ασκούνται οι εξής δραστηριότητες: Πεζοπορία, ποδηλασία, ιππασία, ορεινή ορειβασία και αναρρίχηση. Προτεινόμενα Έργα Νέων Χώρων Δασικής Αναψυχής Η παροχή διευκολύνσεων στους χώρους αναψυχής περιλαμβάνει τα κατωτέρω έργα – κατασκευές: • Αντικατάσταση του υπάρχοντος και υπολειτουργούντος δικτύου ύδρευσης, για τη συνεχή παροχή πόσιμου νερού. • Επισκευή των υπαρχόντων πέτρινων βρυσών και κατασκευή νέων όπου απαιτείται. • Εγκαταστάσεις καθαριότητας, τουαλέτες. • Παιδότοποι: επισκευή των υπαρχόντων κατασκευών και δημιουργία νέων με κατασκευές όπως, κούνιες, τραμπάλες, τσουλήθρα, πολύζυγα. • Θέσεις ξύλινων παγκών υπαίθριου γεύματος και ανάπαυσης. • Εγκατάσταση ξύλινων αναψυκτηρίων. • Επισκευή ή ανακατασκευή των υφιστάμενων κατασκευών ‘κιόσκι’και κατασκευή νέων σε χαρακτηριστικές θέσεις. • Φυτοτεχνικές εργασίες: Καθαρισμός των ξηρών δένδρων, θάμνων ή κλαδιών, κλάδευση δέντρων μέχρι ύψους 3 μέτρων και θρυμματισμός των υπολειμμάτων. Φύτευση καλλωπιστικών δασικών δέντρων και θάμνων σε χαρακτηριστικές θέσεις των διαμορφωμένων χώρων. • Τοποθέτηση ξύλινων φωλεών πουλιών για την ανάπτυξη του φιλοθηραματικού αισθήματος. • Ξύλινη Περίφραξη θα κατασκευαστεί σε θέσεις που κρίνεται απαραίτητο για την προστασία των επισκεπτών και τη φύλαξη των κατασκευών. • Τοποθέτηση σε διάφορα σημεία ξύλινων δοχείων απορριμμάτων. • Σήμανση: Τοποθέτηση πινακίδων στις κύριες εισόδους του δάσους, πινακίδων ενημέρωσης και πινακίδων κατευθύνσεων.

Τελικά Συμπεράσματα

Με βάση λοιπόν το παραπάνω, και με τη σύμφωνη γνώμη πάντοτε της Διεύθυνσης Αναδασώσεων που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του Δάσους, προτάθηκε να καταργηθούν από τους υπάρχοντες 14 χώρους οι 11 και με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και της Πολυκριτηριακής Ανάλυσης να δημιουργηθούν 3 νέες περιοχές οι οποίες θα είναι μεγαλύτερες σε έκταση και με τις καλύτερες προδιαγραφές. Οι τρείς περιοχές που διατηρήθηκαν χαρακτηρίζονται για την καταλληλότητα σε ότι αφορά τη θέα, την κλίση, την άσφαλτο, το δασικό οδικό δίκτυο, τις αντιπυρικές λωρίδες, τα δασικά μονοπάτια, και το υδρογραφικό δίκτυο. Επίσης, οι 3 αυτές περιοχές, λόγω των περιορισμένων οικονομικών πόρων, συστήνεται να διατηρηθούν ώστε να μην υπάρξει μεγάλη οικονομική ζημία σε μία εποχή όπου δεν υπάρχουν αρκετές κρατικές χρηματοδοτήσεις για την δημιουργία εξ΄ ολοκλήρου του έργου αυτού. Η Χώρα μας διανύει μία από τις πιο δύσκολες, οικονομικά και κοινωνικά, εποχές με συνέπεια να μην είναι εφικτή η συντήρηση όλων των θέσεων αυτών και κατ΄ επέκταση να καθίστανται μη λειτουργικοί οι χώροι αναψυχής.