Άτλαντας των ναυαγίων στο Ιόνιο πέλαγος: Μια προσέγγιση μέσω τηλεπισκόπησης

Από RemoteSensing Wiki

Πίνακας περιεχομένων 1 Εισαγωγή 2 Μεθοδολογία 3 Αποτελέσματα 4 Συμπεράσματα

Εισαγωγή

Αντικείμενο εφαρμογής του συγκεκριμένου άρθρου είναι οι χώροι υποβρύχιας κληρονομιάς (Underwater cultural heritage, UCH), οι οποίοι αποτελούν σημαντικό μέρος της συνολικής πολιτιστικής κληρονομιάς τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς φέρουν πολιτιστικές, περιβαλλοντικές, επιστημονικές, τεχνολογικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές απόψεις. Το Εσωτερικό Ιόνιο Πέλαγος στην Ελλάδα είναι ένας τόπος πλούσιος σε σημαντικό αριθμό ναυαγίων με χρονική περίοδο που κυμαίνεται από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα. Τα αποτελέσματα εδώ παρουσιάζουν τη μελέτη των αρχαίων, του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και των πιο πρόσφατων ναυαγίων στο εσωτερικό του Ιονίου. Το συμπέρασμα της τρέχουσας ερευνητικής εργασίας είναι ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για ένα πλαίσιο προστασίας από ναυάγια στο Εσωτερικό Ιόνιο Πέλαγος. τα ναυάγια που περιλαμβάνονται σε αυτό το έργο αποτελούν ένα εξαιρετικά σημαντικό μέρος της UCH και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες (π.χ. ψάρεμα) απειλούν την ακεραιότητά τους. Τις τελευταίες δεκαετίες τα παράκτια ύδατα, οι θάλασσες και οι ωκεανοί έχουν υποστεί πίεση από τις ανθρώπινες πιέσεις που οδηγούν σε αυξανόμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση. Εξαιτίας του γεγονότος παγκόσμιες και ευρωπαϊκές υπηρεσίες και οργανισμοί αναγκάστηκαν να αναπτύξουν στρατηγικές για τη βιώσιμη διαχείριση των ωκεανών. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (MSP), μια διαδικασία σχεδιασμού που καθορίζει τη χωρική κατανομή των ανθρώπινων χρήσεων στον ωκεανό και προσδιορίζει και επιλύει συγκρούσεις μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων του ωκεάνιου χώρου καθώς και συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπινων χρήσεων και του φυσικού θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ως εκ τούτου, το MSP μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο αξιολόγησης, προστασίας και διατήρησης τόσο των θαλάσσιων οικοσυστημάτων όσο και των υποβρύχιων αρχαιολογικών χώρων.

Μεθοδολογία

Αυτή η εργασία εστιάζει στο νότιο Εσωτερικό Ιόνιο Πέλαγος που φιλοξενεί μια μεγάλη διαφοροποιημένη θαλάσσια χλωρίδα, πανίδα και αρχαιολογικά ευρήματα κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο. Ωστόσο, το Ιόνιο Πέλαγος βρίσκεται υπό φυσικές (δηλαδή, σεισμικότητα και τσουνάμι) και ανθρωπογενείς απειλές. Το Εσωτερικό Ιόνιο φιλοξενεί πολύ σημαντικά μνημεία υποθαλάσσιας πολιτιστικής κληρονομιάς (UCH), για μεγάλο χρονικό διάστημα, από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα. Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι ένα κρίσιμο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, μια σημαντική οδός μεταφορών και ένα πεδίο μάχης από την αρχαιότητα μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο αριθμός των αρχαίων ναυαγίων που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα είναι περίπου 1784. Οι τοποθεσίες UCH του Α' και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου θεωρούνται σημαντικό μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και αποτελούν μέρος της συλλογικής μας πλανητικής ιστορίας. Συνολικά 11 από τα 36 γνωστά ναυάγια στην περιοχή έχουν μελετηθεί συστηματικά με τη χρήση τεχνικών θαλάσσιας τηλεπισκόπησης και επίγειας αλήθειας (Εικόνα 1)

Αποτελέσματα

Οι τεχνικές θαλάσσιας τηλεπισκόπησης έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς παγκοσμίως για την ανίχνευση, τη χαρτογράφηση και τη διαχείριση της τοπογραφίας UHC επειδή είναι γρήγορες, ακριβείς και μη καταστροφικές τεχνικές. Οι στόχοι αυτής της εργασίας είναι: (i) η ανίχνευση και/ή ο εντοπισμός/μετατόπιση των ναυαγίων και η οριοθέτηση των «σκηνών» του ναυαγίου, (ii) ο προσδιορισμός της οριζόντιας έκτασης του πεδίου συντριμμιών του ναυαγίου, (iii) η θετική αναγνώριση κάθε τοποθεσία και να τεκμηριώσει εν συντομία το ιστορικό του, (iv) να προσδιορίσει την κατάσταση κάθε σκάφους με βάση κυρίως ακουστικά δεδομένα, (v) να παρέχει πληροφορίες σχετικά με την περιβαλλοντική ρύθμιση του τόπου ναυαγίου και να αξιολογήσει την υφή του πυθμένα της θάλασσας και την πιθανή μεταμόρφωση του πυθμένα μετά το ναυάγιο (διαδικασίες σχηματισμού τοποθεσίας), (v) για την αξιολόγηση τυχόν περιβαλλοντικών επιπτώσεων του ναυαγίου και (vi) για τον προσδιορισμό των δυνατοτήτων για μελλοντική έρευνα. Σχεδιασμός και Όργανα Έρευνας: Τα δεδομένα θαλάσσιας τηλεπισκόπησης συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο ερευνών διαδρομής για υποθαλάσσια καλώδια τηλεπικοινωνιών και ρεύματος που συνδέουν την ηπειρωτική Δυτική Ελλάδα με τα νησιά του Ιονίου πελάγους. Τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν επίσης μέσω εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτούμενων περιβαλλοντικών έργων. Στο πλαίσιο αυτό, αν και οι θαλάσσιες έρευνες τηλεπισκόπησης έχουν προσαρμοστεί για την επιλογή καλωδιακής διαδρομής, οι έρευνες ναυαγίων έχουν οργανωθεί σε τρεις φάσεις ως εξής: (1) συστηματική έρευνα, (2) έρευνα μικρής κλίμακας και (3) επίγεια αλήθεια. Η περιοχή ενδιαφέροντος είναι το εσωτερικό του Ιονίου πελάγους, το οποίο βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της Ελλάδας. Είναι μια περιοχή που χρησιμοποιούνταν από τους ναυτικούς από τα αρχαία χρόνια και είναι επίσης η περιοχή όπου έγιναν δύο διάσημες μάχες. Ως εκ τούτου, όπως αναμενόταν, υπάρχουν πολλά ναυάγια που κυμαίνονται από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

Ναυάγια τα οποία μελετήθηκαν: 1) Ναυάγιο «Φισκάρδο» είναι ρωμαϊκής περιόδου, που χρονολογείται μεταξύ 1ου αιώνα π.Χ. και 1ου αιώνα μ.Χ. Η χρονολόγηση βασίστηκε από τον τύπο των αμφορέων που βρέθηκαν(Εικόνα 2). 2) Ναυάγιο «Αrdena» ήταν ένα από τα πλοία που επιλέχθηκαν για να βοηθήσουν στη μεταφορά των Ιταλών αιχμαλώτων. Βυθίστηκε, πιθανότατα χτυπώντας το μια νάρκη ενός ιταλικού ναρκοπεδίου από ιταλικό μηχανοκίνητο πλοίο. 3) Ναυάγιο «Perseus» το οποίο στις 6 Δεκεμβρίου 1941, ενώ το υποβρύχιο περιπολούσε στη θαλάσσια περιοχή νότια της Κεφαλονιάς χτύπησε σε νάρκη και βυθίστηκε. Έρευνα με χρήση ROV έδειξε ότι μεγάλες επιφάνειες από δίχτυα ψαρέματος κάλυπταν το ναυάγιο. 4) Ναυάγιο «SS Mars» ήταν ένα ολλανδικό φορτηγό πλοίο και το τελευταίο ταξίδι του πλοίου ήταν στις 29 Μαΐου 1945 όταν εκτελούσε δρομολόγιο από Πρέβεζα για Πάτρα βυθίστηκε μετά από χτύπημα σε νάρκη. Το πλοίο βυθίστηκε κοντά στο ακρωτήρι του Παππά, ενώ μετέφερε λάδι σε βαρέλια, το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 50 μέτρων. 5) Ναυάγιο του «Κάπρος» ήταν μάλλον ένα μικρό ξύλινο σκάφος, το πεδίο των συντριμμιών είναι μικρό και πολύ λίγα αντικείμενα είναι διάσπαρτα σε απόσταση 6 μέτρων γύρω από το ναυάγιο. 6) Ναυάγιο «SS Svein Jarl» ήταν ένα νορβηγικό φορτηγό πλοίο, βυθίστηκε όταν χτύπησε σε νάρκη. Πλούσιος βιολογικός οργανισμός έχει καλλιεργηθεί στο ναυάγιο με πιο χαρακτηριστικά τα κίτρινα σφουγγάρια στην πρύμνη. 7) Ναυάγιο «Pump house» ήταν ένα φορτηγό πλοίο βυθίστηκε το 1921 σε έντονες καιρικές συνθήκες. 8) Ναυάγιο «Old Iron» ή Tanag33 προσπάθησε να ρυμουλκήσει ιστιοφόρο αλλά μπήκε από λάθος πλοήγηση σε ναρκοπέδιο και τελικά βυθίστηκε. 9) Ναυάγιο «Αγ. Νεκτάριος» το οποίο έπλεε στον Πατραϊκό Κόλπο, όταν ξέσπασε φωτιά. 10) Ναυάγιο «MV Carinthia» αναφέρθηκε ως ο «Τιτανικός των γιοτ» όχι μόνο λόγω της κομψότητάς του αλλά και της μοίρας του καθώς βυθίστηκε στο πρώτο της ταξίδι, χτυπώντας έναν αχαρτογράφητο ύφαλο κοντά στην Κεφαλονιά και βυθίστηκε.

Συμπεράσματα

Η τρέχουσα εργασία δημιούργησε έναν άτλαντα των ναυαγίων που υπάρχουν στο εσωτερικό του Ιονίου στην Ελλάδα. Τα ναυάγια λειτουργούν ως χρονοκάψουλα, παρέχοντας μαρτυρίες για τον τρόπο που οι άνθρωποι συνήθιζαν να εμπορεύονται και να πραγματοποιούν πολιτιστικό διάλογο σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ως εκ τούτου, παρέχουν σημαντικές ιστορικές πληροφορίες. Δίνονται τα βασικά στοιχεία 36 ναυαγίων, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος, της εθνικότητας, των διαστάσεων και το βάθος κάθε ναυαγίου. Τα κύρια ευρήματα είναι: • Όλα τα ναυάγια είναι σημαντικά. Η σημασία τους μπορεί να βασιστεί στην ιστορική διαμόρφωση της τοποθεσίας του ναυαγίου και στους σχεδιαστικούς λόγους. • Ανθρωπογενείς δραστηριότητες (π.χ. ψάρεμα) πραγματοποιούνται κοντά στα σημεία του ναυαγίου. • Δεδομένου ότι τα ναυάγια βρίσκονται σε ρηχά νερά, είναι εξαιρετικά ευάλωτα σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. • Μια συστηματική θαλάσσια τηλεπισκόπηση και δειγματοληπτική έρευνα και είναι απολύτως απαραίτητη για τα υπόλοιπα ανεξερεύνητα ναυάγια του Εσωτερικού Ιονίου.

Πηγή: Geraga, M., Christodoulou, D., Eleftherakis, D., Papatheodorou, G., Fakiris, E., Dimas, X., ... & Ferentinos, G. (2020). Atlas of shipwrecks in Inner Ionian Sea (Greece): A remote sensing approach. Heritage, 3(4), 1210-1236.