Άγνωστες κυκλικές διατηρημένες κατασκευές μεγάλης διαμέτρου στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, Ελλάδα
Από RemoteSensing Wiki
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στo πλαίσιο μιας εκτεταμένης έρευνας Εναέριας και Δορυφορικής Αρχαιολογίας για τον εντοπισμό ιχνών της αρχαίας Εγνατίας οδού, έχοντας ως βασικό εργαλείο αρχαιολογικής πρόβλεψης την αεροφωτογραφία και τη δορυφορική εικόνα, προσδιορίστηκε ένας μεγάλος αριθμός άγνωστων διατηρημένων κατασκευών, από την αρχαία Αμφίπολη έως τους Φιλίππους, μια περιοχή με συνολική έκταση 500 Km². Πρόκειται για μια γεωγραφική θέση μείζονος αρχαιολογικής σημασίας, λόγω της κατοίκησης που ξεκίνησε από την Παλαιολιθική Εποχή και την ακμή που παρουσίασε κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους. Από τα διαφορετικά είδη αυτής της κατηγορίας, παρουσιάζονται οι κυκλικές διατηρημένες κατασκευές με μεγάλη διάμετρο (από 13 έως 50m), που ανιχνεύτηκαν σε διαχρονικές αεροφωτογραφίες και σύγχρονες δορυφορικές εικόνες QuickBird-2 και παρατηρούνται αποκλειστικά σε μια γεωγραφικά οριοθετημένη περιοχή επιφάνειας 47 Km². Στο εσωτερικό τους ανιχνεύεται φασματικά το συμπαγές υλικό κάλυψης (π.χ. πέτρα), ενώ περιμετρικά λόγω της συγκράτησης της υγρασίας, παρατηρείται πυκνή βλάστηση η οποία σε πολλές περιπτώσεις καλύπτει τις κατασκευές. Μια πρώτη επιφανειακή έρευνα από διεπιστημονική ερευνητική ομάδα στις αντίστοιχες θέσεις και η συλλογή διάσπαρτης κεραμικής έχει πραγματοποιηθεί, επιτρέποντας το χαρακτηρισμό των κατασκευών αυτών ως ιστορικών.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Συγκεντρώθηκαν για την περιοχή μελέτης 320 κατακόρυφες, ασπρόμαυρες αεροφωτογραφίες αρχείου από το 1945 έως το 1996, κλίμακας από 1:42,000 έως 1:6,000. Χρησιμοποιήθηκαν 5 δορυφορικές εικόνες αρχείου και μια νέα λήψη του οπτικού δορυφορικού συστήματος QuickBird-2 (παγχρωματική εικόνα, ένας δίαυλος με χωρική ανάλυση 0.6m και πολυφασματική εικόνα, τέσσερις δίαυλοι με χωρική ανάλυση 2,4m), για την κάλυψη όλης της περιοχής μελέτης. Δεκάδες ιστορικοί χάρτες κλίμακας 1:20,000 έως 1:200,000 από το 1901 έως το 1945, 60 σύγχρονοι χάρτες, 6 γεωλογικοί χάρτες και 80 διαγράμματα διανομών της γης από το 1925 έως το 1987 κλίμακας 1:5,000 συμπλήρωσαν τα δεδομένα της έρευνας. Στο σύνολό τους, μετά τη ψηφιακή αρχειοθέτησή τους, τα δεδομένα γεωαναφέρθηκαν στο σύγχρονο σύστημα αναφοράς (ΕΓΣΑ 87, Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς του 1987). Για την ψηφιοποίηση των αναλογικών εικόνων (αεροφωτογραφίες) χρησιμοποιήθηκε ένας κοινός σαρωτής, ο EPSON GT-1200, σχετικά καλής γεωμετρικής και ραδιομετρικής ακρίβειας (1200 dpi, grayscale, 8bit). Μετά την ψηφιακή τους αρχειοθέτηση, η μέτρια αρχική ποιότητα των αναλογικών εικόνων (φωτισμός και χαμηλή αντίθεση) επέβαλε τη ψηφιακή τους επεξεργασία (Histogram Equalization, Brightness/contrast, Sarpen, Unsharp Mask, Convolution, Wallis Filter), η οποία βελτίωσε τα φωτομετρικά χαρακτηριστικά τους. Ακολούθησε η γεωμετρική διόρθωση των ψηφιακών αεροφωτογραφιών και των δορυφορικών εικόνων (λογισμικό Erdas Imagine, διαδικασία ορθοαναγωγής με γνωστό Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους, ΕΓΣΑ 87), ενώ για τη βελτίωση της χωρικής ανάλυσης των πολυφασματικών δεδομένων εφαρμόστηκε η τεχνική σύνθεσης της παγχρωματικής και της πολυφασματικής εικόνας με μετασχηματισμό στις κύριες συνιστώσες (Principal Components Analysis,PCA). Οι δύο από τις τέσσερις υποκατηγορίες των ιχνών των σωζόμενων - διατηρημένων κατασκευών που προσδιορίζονται είναι τα ίχνη γυμνών κατασκευών και τα ίχνη κατασκευών λόγω βλάστησης. Τα πρώτα ανιχνεύονται άμεσα, λόγω της φασματικής τους διαφοράς με τα όμορα υλικά, ενώ τα δεύτερα οφείλονται στη συγκράτηση περισσότερης υγρασίας εκατέρωθεν του μνημείου, με αποτέλεσμα τη διαφορά στο ύψος και στη ποιότητα της βλάστησης (φυσικής ή τεχνητής) στις αντίστοιχες θέσεις, σε σχέση με το περιβάλλον. Προφανώς η ένταση παρατήρησης αυτών των ιχνών εξαρτάται από το βάθος θεμελίωσης του μνημείου, το είδος της βλάστησης, το είδος της εδαφολογικής κάλυψης και τις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν στη περιοχή μελέτης. Η φωτοερμηνευτική μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δύο στάδια. Στο πρώτο παρατηρήθηκαν μονοσκοπικά και στερεοσκοπικά (χρήση του κατοπτρικού στερεοσκοπίου) οι αναλογικές εικόνες. Στο δεύτερο στάδιο παρατηρήθηκαν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή οι μετασχηματισμένες αναλογικές εικόνες σε ψηφιακή μορφή και οι πρωτογενείς ψηφιακές, μονοσκοπικά και στερεοσκοπικά (χρήση απλών γυαλιών ‘‘μπλε – κόκκινο’’ στο λογισμικό Erdas Imagine). Τα ίχνη αποδόθηκαν σε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Διαχείρισης Ιχνών κατά την διάρκεια των δύο σταδίων της φωτοερμηνείας στις ακριβείς τους θέσεις, λόγω της μετατροπής των αναλογικών εικόνων σε ψηφιακή μορφή, της ψηφιακής τους αρχειοθέτησης και της γεωαναφοράς τους. Στις αεροφωτογραφίες του 1945 (εικ. 2), του 1977 και στη δορυφορική εικόνα QuickBird-2 του 2002 παρατηρείται έντονη βλάστηση η οποία αναπτύσσεται πλευρικά ή/και καλύπτει τις εν λόγω κατασκευές. Στις εικόνες 3 και 4 διακρίνεται στις διαχρονικές τηλεπισκοπικές εικόνες μια μεμονωμένη κυκλική κατασκευή, διαμέτρου 13m. Στην αεροφωτογραφία του 1945 και στη δορυφορική εικόνα QuickBird-2 του 2005 (εικ. 5-6) οριοθετείται μια ιδιοκτησία με σχήμα ¨σταυρού¨ που φέρει μια κυκλική κατασκευή στο μέσο, ενώ περιμετρικά παρατηρούνται επιπλέον ίχνη κυκλικών μνημείων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι αεροφωτογραφίες αρχείου αποδεικνύονται πολύτιμες στον εντοπισμό δεκάδων διατηρημένων κατασκευών, όπως, των άγνωστων ιστορικών κυκλικών κατασκευών. Συμπερασματικά, πρέπει υποχρεωτικά να συλλέγονται ιστορικά τηλεπισκοπικά δεδομένα και να μελετώνται, συνδυαστικά με όλα τα εργαλεία αρχαιολογικής πρόβλεψης (ιστορικά κείμενα, ιστορικούς και σύγχρονους χάρτες, μαρτυρίες, σύγχρονες αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, κ.ά.). Στις σύγχρονες δορυφορικές εικόνες QuickBird-2 οι κατασκευές προσδιορίστηκαν εκ νέου και έτσι διαπιστώθηκε η διαχρονική διατήρησή τους. Μακροπρόθεσμα, συστηματική επιφανειακή έρευνα, επίγειες αρχαιολογικές διασκοπήσεις και ανασκαφικές τομές, θα επιτρέψουν τη ακριβή χρονολόγηση των διατηρημένων κυκλικών κατασκευών.
Συγγραφέας: Δ. Καϊμάρης, Λέκτορας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης
Χωρογραφίες Τόμος 1/Αρ 1/2010
