Οι τηλεσκοπικές εικόνες αφηγούνται: μελετώντας το πολιτισμικό τοπίο μεταξύ μεθόδων παρακολούθησης του περιβάλλοντος και εθνογραφίας.

Από RemoteSensing Wiki

Πρωτότυπος τίτλος: Stories remote sensing images can tell: integrating remote sensing analysis with ethnographic research in the study of cultural landscapes.

Συγγραφέας: Hong Jiang

Βιβλιογραφική αναφορά: Jiang, H. "Stories Remote Sensing Images Can Tell: Integrating Remote Sensing Analysis with Ethnographic Research in the Study of Cultural Landscapes". Human Ecology 31, 215–232 (2003). https://doi.org/10.1023/A:1023980713048

Λέξεις κλειδιά: τηλεπισκόπηση, πολιτισμικές αλλαγές, τοπίο, εθνογραφική έρευνα, συνδυασμός μεθόδων.

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο άρθρο αφορά μια μελέτη περίπτωσης η οποία επιδιώκει να συνδυάσει την εθνογραφική μέθοδο της συμμετοχικής παρατήρησης και των συνεντεύξεων με μεθόδους τεχνικής παρατήρησης. Οι μέθοδοι παρατήρησης του περιβάλλοντος αξιοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες σε τομείς που αφορούν τη μελέτη του πολιτισμικού τοπίου και των χρήσεων γης. Ο συγγραφέας εφαρμόζει και προτείνει τη μεθοδολογία «mixed methods», κατά την οποία οι διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις εφαρμόζονται στο ίδιο «επίπεδο» έρευνας, αντί να «μοιράζονται» ανάλογα με το πεδίο που ταιριάζει περισσότερο στη «φύση» τους. Επίσης, ο συγγραφέας υποστηρίζει πως τα ποσοτικά δεδομένα επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες, και φέρουν αφηγήματα ανάλογα με την προοπτική παράθεσης τους. Η συγκεκριμένη έρευνα αφορά το πολιτισμικό τοπίο της επαρχίας Uxin Ju, τους κατοίκους της και τις αλλαγές που υφίσταται λόγω του πολιτικού συγκείμενου της Κίνας. Ο συγγραφέας θέτει τρία ερωτήματα με τα οποία επιδιώκει τη σύγκλιση των διαφορετικών επιστημονικών πρακτικών. Τα τρία ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας: «1)πώς μπορεί η τηλεπισκόπηση να μας βοηθήσει στην αξιολόγηση των αντιλήψεων των ανθρώπων σχετικά με το τοπίο και τις γνώσεις τους περί οικολογίας; 2)Αν τα εθνογραφικά δεδομένα συλλέγονται από τις ιστορίες που αφηγούνται οι άνθρωποι για τη ζωή τους, το περιβάλλον τους και το νόημα που προσδίδουν σ' αυτά, πώς μπορεί η τηλεπισκόπηση να αναδείξει επιπλέον αφηγήματα για την περιοχή και τον πολιτισμό; 3)Πώς οι αφηγήσεις αυτές θα βαθύνουν το βαθμό κατανόησης μας της σχέσης μεταξύ πολιτισμού και τοπίου;»

Μεθοδολογία

• Το πολιτισμικό τοπίο της Uxin Ju:

Πρόκειται για μια παραμεθόρια περιοχή της επαρχίας Μογγολίας στην Κίνα. Παραδοσιακά κτηνοτροφική περιοχή, φρυγανότοπος με διάφορα θαμνώδη εδώδιμα ή δηλητηριώδη είδη στις περιοχές του ανάλογα με το νερό που είναι διαθέσιμο. Το πεδινό τοπίο τροποποιήθηκε έντονα μετά τη δεκαετία του ’70 και την τότε κυβερνητική πολιτική όπου αξιοποιήθηκε ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας για να μετατρέψει εκτάσεις γης σε «χρήσιμες» μέσω δενδροφύτευσης, σποράς και καλλιέργειας. Η εκμετάλλευση της γης επέφερε οικονομικές αλλαγές, αλλαγές στις αντιλήψεις των ανθρώπων, στο τοπίο και σε επίπεδο οικολογικής ισορροπίας.

• Οι αντιλήψεις των ανθρώπων για το τοπίο:

Ο συγγραφέας πήρε συνεντεύξεις από 80 κατοίκους της περιοχής του ευρύτερου ηλικιακού και οικονομικού φάσματος σχετικά με το τοπίο και τις αλλαγές που επέφερε η καλλιέργεια της γης. Μετά την μελέτη των συνεντεύξεων ο συγγραφέας καταλήγει πως οι κάτοικοι γνωρίζουν πολύ καλά τις ταξινομήσεις του εδάφους και τι προσφέρει ενδημικά για βρώση τόσο των ζώων όσο και των ανθρώπων, παράλληλα και τι είναι δηλητηριώδες. Επιπλέον, δυσκολεύονται να διακρίνουν την αξιολόγηση των μεταβολών του τοπίου από την οικονομική ωφέλεια που απορρέει από αυτό. Επίσης, μετά την πολιτισμική μεταβολή στη σχέση μεταξύ κατοίκων και τοπίου, το τελευταίο υπόκειται στο διπολικό χαρακτηρισμό «καλό» / «κακό». Τέλος, προκύπτει το εξής αντιφατικό από τις παρατηρήσεις των κατοίκων της περιοχής, πως η ερημοποίηση έχει ενταθεί όπως παράλληλα έχει αυξηθεί και η καλλιεργήσιμη γη.

• Μέθοδος τεχνικής παρατήρησης κι οι ιστορίες που αποκαλύπτει:

Χρησιμοποίησε δορυφορικές εικόνες της Landsat από τρία διαφορετικά έτη: 1973, 1986 και 1997 για να παρακολουθήσει τις μεταβολές στη εδαφοκάλυψη και στα χωρικά μοτίβα του τοπίου. Ταξινόμησε τα δεδομένα των εικόνων σύμφωνα με τα θέματα εκπαίδευσης που προέκυψαν από τις αντιλήψεις – παρατηρήσεις των ανθρώπων στις συνεντεύξεις τους για την ταξινόμηση της γης σύμφωνα με τη χρήση της. Από τη μελέτη των τηλεσκοπικών δεδομένων προέκυψαν οι τρεις ακόλουθες αφηγήσεις. Κατά την πρώτη, παρατηρείται επέκταση της ερημοποιημένης περιοχής παράλληλα με την επέκταση των καλλιεργημένων εδαφών, μια παρατήρηση που εκ πρώτης όψεως ακουγόταν αντιφατική στις συνεντεύξεις, εν τέλει «δένει» με την αφήγηση των δορυφορικών εικόνων. Κατά τη δεύτερη αφήγηση, το χωρικό τοπίο τείνει να ομογενοποιείται και να χάνει την ποικιλομορφία του, επιτρέποντας την κυριάρχηση ερημικών περιοχών. Η τελευταία αφήγηση που συντίθεται από την παρατήρηση των επιφανειακών επιπέδων νερού στις δορυφορικές εικόνες φανερώνει τον ανησυχητικό τους περιορισμό, ο οποίος δύναται να είναι ενδεικτικός του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Αυτή, κατά τον συγγραφέα, είναι η πιο σημαντική και συνάμα ανησυχητική παρατήρηση της συγκεκριμένης μελέτης.

Αποτελέσματα: Συνθέτοντας τις ιστορίες της τηλεπισκόπησης και των συνεντεύξεων

Η υιοθέτηση του όρου αφηγήματα αναδεικνύει ακριβώς αυτή τη μερικότητα των αντιλήψεων των ανθρώπων και την ανάγκη για συνθετική τους ερμηνεία μαζί με άλλα εργαλεία. Η σχέση των ανθρώπων με το τοπίο αλλάζει. Παραδοσιακά, η συγκεκριμένη πολιτισμική ομάδα δεν παρέβαινε στο τοπίο και γνώριζε να επιβιώνει σε αυτό όπως είναι, επιτρέποντάς του αναγεννησιακές διαδικασίες. Μετά την πολιτική δενδροφύτευσης και καλλιέργειας της γης, το τοπίο ομογενοποιείται και ταξινομείται σε χρήσιμο και άχρηστο πολιτισμικά στις αντιλήψεις των ανθρώπων. Ωστόσο, η εντατικοποίηση της ερημοποίησης παράλληλα με την υποχώρηση των επιφανειακών υδάτων υποδηλώνει το μεγαλύτερο κόπο που θα χρειαστεί να καταβάλουν οι κάτοικοι για τη συνέχιση της συγκεκριμένης καλλιεργητικής τακτικής.

Συμπεράσματα

Ο συγγραφέας οργανώνει τα συμπεράσματα του άρθρου απαντώντας στα τρία ερωτήματα που έθεσε αρχικά. Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, η τηλεπισκόπηση λειτουργεί εμπλουτίζοντας την αντίληψη των κατοίκων για τον περιβάλλοντά τους χώρο, παρέχοντας τους πληροφορίες που εξελίσσονται ιστορικά με την επαρκή αποστασιοποίηση για παρατήρηση ενώ παράλληλα καθιστά προσβάσιμες πληροφορίες που κατά τα άλλα δεν θα ήταν ορατές. Δεύτερον, η χρήση μεθόδων παρατήρησης του περιβάλλοντος εμπλουτίζει το αφήγημα του πολιτισμικού τοπίου μέσω των τριών αφηγήσεων που παρατέθηκαν στα αποτελέσματα, τα οποία συγκλίνουν με τα δεδομένα των εθνογραφικών μεθόδων και θα ήταν αδύνατος ο εμπλουτισμός τους χωρίς τις αναλύσεις των δορυφορικών εικόνων. Τρίτον, όσον αφορά στην τελευταία ερώτηση που αφορά τη διερεύνηση του συσχετισμού πολιτισμού – χώρου, ο συγγραφέας προτείνει την ερμηνεία των δορυφορικών εικόνων βάσει κοινωνικών και πολιτικών συμπλεγμάτων, και στη συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης, τον «εκσυγχρονισμό» της Κίνας και ό,τι αυτός συνεπάγεται.