Καθορισμός των διαδρομών μετακίνησης των αρχαίων οικισμών Θεσπρωτίας και Ν. Αλβανίας με την ανάλυση επιφάνειας κόστους και το μοντέλο Xtent.
Από RemoteSensing Wiki
Συγγραφείς: Λεωνίδας Λιάκος
Εισαγωγή
Η περιοχή μελέτης αφορά τους αρχαίους οικισμούς της Θεσπρωτίας και τμήματος της Νότιας Αλβανίας. Σκοπός της μελέτης είναι ο προσδιορισμός της περιοχής δραστηριοποίησης και εκμετάλλευσης πόρων (territory) των ανωτέρω οικισμών, ο εντοπισμός πιθανών διαδρομών και η προσπάθεια ερμηνείας των στοιχείων που προκύπτουν από την εν λόγω μεθοδολογία σε συνδυασμό με τους ιστορικούς και κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες της εποχής.
Το χωρο-χρονικό πλαίσιο
H περιοχή μελέτης βρίσκεται στη δυτική ακτή της Βαλκανικής χερσονήσου, απέναντι από τη νήσο Κέρκυρα, και και περιλαμβάνει το βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας και το νοτιοδυτικό άκρο της Αλβανίας.
Χάρτης 1. Η περιοχή μελέτης. Κατά μήκος της παράλιας αυτής ζώνης του Ιονίου ήταν εγκατεστημένα δύο από τα αρχαιότερα έθνη της Ηπείρου, οι Χάονες και οι Θεσπρωτοί.
Ως προς την μορφή του κράτους, τη βασική πολιτική οργάνωση στην περιοχή της Ηπείρου αποτελούσαν τα έθνη, η μόνη ελληνική κρατική μορφή που αναγνώριζε η αρχαία πολιτική νοοτροπία πλάι στην πόλη. Ενώ οι πόλεις συγκροτούνταν γύρω από ένα αστικό κέντρο. Ωστόσο, η ακριβής έκταση των οικισμών αυτών της προϊστορικής και πρώιμης ιστορικής περιόδου δεν είναι γνωστή. Η μόνη περιοχή που προσέφερε σημαντικά πλεονεκτήματα για ασφαλή κατοίκηση ήταν η εύφορη πεδιάδα του Δέλβινου, Παράλληλα, οι Κερκυραϊκές αποικίες που ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. ιδρύονται στο λόφο της Μαστιλίτσας. Καθώς μια από τις προϋποθέσεις για να θεωρείται μια πόλη ως πόλη, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική ορολογία, είναι η ισχυρή οχύρωση που πέραν της καθαρά αμυντικής της σημασίας, καθορίζει και την δομή, την μορφολογία, αλλά και τα όρια μιας πόλης.
Η Επιφάνεια Κόστους
Με δευτερογενή επεξεργασία των διαθέσιμων δεδομένων του ψηφιακού μοντέλου αναγλύφου (Jarvis et al. 2008) και με την υπόθεση ότι το ανάγλυφο δεν έχει υποστεί δραματικές αλλαγές στην διάρκεια του χρόνου υπολογίστηκαν οι περιοχές δράσης των οικισμών της ύστερης κλασικής και ελληνιστικής εποχής και οι διαδρομές ελαχίστου κόστους (Δ.Ε.Κ.). Το συνολικό κόστος μετακίνησης σε πλαγιά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ανισοτροπικής μορφής κόστους αφού η ανάβαση μιας πλαγίας είναι πιο δύσκολη και απαιτεί μεγαλύτερη ενεργειακή κατανάλωση σε σχέση με την κατάβαση. Για την δημιουργία της επιφάνειας κόστους στην περιοχή μελέτης χρησιμοποιήθηκε το ψηφιακό μοντέλο εδάφους (SRTM) από το οποίο προέκυψε το ψηφιακό μοντέλο κλίσεων εδάφους.
Χάρτης 2. Το αρχείο ενεργειακής κατανάλωσης
Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, θεωρήθηκε ότι ο άνθρωπος στις μετακινήσεις του προτιμούσε να κινείται παράπλευρα των ποταμών (ή μέσω αυτών όπου αυτά ήταν πλωτά), κατά μήκος των φυσικών διόδων που διανοίγουν με την κοίτη τους ανάμεσα από τους ψηλούς και με μεγάλο εύρος ορεινούς όγκους.
Περιοχές εκμετάλλευσης
Μια απαραίτητη μεθοδολογία για την αρχαιολογική έρευνα είναι ο προσδιορισμός του χώρου εκμετάλλευσης και χρήσης γύρω από ένα οικισμό-κέντρο, Tα πολύγωνα Thiessen χρησιμοποιούνται στην αρχαιολογική έρευνα για να προσδιορίσουν τον χώρο εκμετάλλευσης και δράσης των οικισμών.
Αρχείο:Εικόνα:Pa10lekkgenΓ.jpg
Χάρτης 3. Περιοχές εκμετάλλευσης και ελέγχου των βασικότερων κέντρων της ύστερης κλασικής και ελληνιστικής εποχής με βάση το μοντέλο Xtent.
Το εργαλείο (r.xtent) έχει την δυνατότητα να αντικαταστήσει την έννοια της ευκλείδειας απόστασης (d) με το πραγματικό κόστος μετακίνησης στον χώρο από κάθε κέντρο με βάση μια επιφάνεια κόστους.
Χάρτης 4. Διαδρομές κατά την αρχαιότητα
Με την χρήση του λογισμικού GRASS GIS και του εργαλείου r.drain υπολογίστηκαν οι διαδρομές ελαχίστου ενεργειακού κόστους (least cost paths) για συγκεκριμένες ιστορικές θέσεις.
Ανάλυση Οπτικού Πανοράματος
Στα πρότυπα της αρχαιολογίας τοπίου και της ερμηνευτικής ικανότητας που προσφέρουν τα αντίστοιχα μοντέλα, δημιουργήθηκαν οι χάρτες ανάλυσης οπτικού πανοράματος (viewshed analysis) για την αρχαία Ελέα, τον Πύργο Ραγίου, τη Γιτάνη και την Φοινίκη. Το λογισμικό GIS που χρησιμοποιήθηκε για την διεξαγωγή της ανάλυσης είναι το λογισμικό ανοικτού κώδικα (open source) GRASS GIS (GRASS Development Team 2008) και πιο συγκεκριμένα το εργαλείο r.cva (Lake). Για την Γιτάνη και την Φοινίκη που υπήρξαν πρωτεύουσες των Κοινών, των Θεσπρωτών και των Χαόνων αντίστοιχα, χρησιμοποιήθηκαν παραπάνω από ένας παρατηρητές-σημεία ώστε να αναπαρασταθεί πληρέστερα η χρήση των πύργων και γενικότερα της πλαγιάς ως περιοχή παρατήρησης.
Χάρτης 5. Ανάλυση αθροιστικού οπτικού πανοράματος από την Γιτάνη
Από το γεωγραφικό ψηφιακό περιβάλλον στις ιστορικές μαρτυρίες: μια ερμηνευτική προσέγγιση
Ουσιαστικό και πρωτεύον στοιχείο για την ίδρυση μιας πόλης ήταν η επιλογή της θέσης της, Όλοι οι οχυρωμένοι οικισμοί της Θεσπρωτίας και Χαονίας δείχνουν κοινή αντιμετώπιση στο πρόβλημα αυτό. Προτιμώνται χαμηλά οροπέδια, φυσικά οχυρά που παρέχουν τον έλεγχο σε πεδιάδες ή δίνουν τον έλεγχο σε ποτάμιες ή θαλάσσιες αρτηρίες και φυσικά λιμάνια. Η πιθανότητα της ύπαρξης διαδρομής από την Ελέα προς την Ελίνα, στα πλαίσια των εμπορικών δεσμών και της κυκλοφορίας αγαθών μεταξύ Ελέας και Ελίνας, φαίνεται να ενισχύεται και από τα αυξημένα ποσοστά των Ελεατικών και Θεσπρωτικών νομισμάτων του 4ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκαν στην Ελίνα.
Επίλογος
Η μεθοδολογία r.xtent έχει περιορισμούς καθώς πρόκειται για ένα θεωρητικό μοντέλο που εφαρμόζεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Το εμβαδό αντιπροσωπεύει την πληθυσμιακή δυναμικότητα του κέντρου και κατά συνέπεια την ένταση της επίδρασης που ασκεί αυτό στον ευρύτερο χώρο. Όμως, άλλοι παράγοντες όπως η στρατιωτική ισχύς, η οικονομική υπεροχή, η γεωστρατηγική θέση, η θρησκευτική εμβέλεια είναι δυνατόν να επηρεάσουν την έννοια της βαρύτητας του κέντρου στον χώρο. Ωστόσο, η ποσοτικοποίηση των μεταβλητών αυτών σε αυστηρά μαθηματικές τιμές είναι μια διαδικασία που χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης και δεν είναι δυνατή στην παρούσα φάση λόγω των ελλιπών αρχαιολογικών δεδομένων για τα εν λόγω κέντρα.
