Τηλεπισκοπική Αρχαιολογία: Παρακολούθηση και χαρτογράφηση της εξέλιξης στην Ευρωπαϊκή επιστημονική βιβλιογραφία από το 1999 έως το 2015

Από RemoteSensing Wiki

Παρούσα αναθεώρηση της 12:19, 26 Φεβρουαρίου 2018

Στοιχεία κειμένου: Athos Agapiou ⁎, Vasiliki Lysandrou:‘Remote sensing archaeology: Tracking and mapping evolution in European scientific literature from 1999 to 2015’, Journal of Archaeological Science: Reports 4 (2015) 192–200

Keywords: Remote sensing archaeology Satellite archaeology Aerial archaeology Geophysics archaeology Field spectroscopy Bibliometric Scopus ScienceDirect Web of science

[[1]]

Περίληψη

Η παρούσα μελέτη ασχολείται με την Τηλεπισκοπική Αρχαιολογία στην Ευρώπη, από τo 1999 (έναρξη λειτουργίας του πρώτου δορυφορικού αισθητήρα IKONOS υψηλής ανάλυσης) έως το 2015. Η ανάλυση έγινε με βάση τα βιβλιογραφικά δεδομένα των καθιερωμένων επιστημονικών περιοδικών, που βρέθηκαν στις μηχανές αναζήτησης Scopus, ScienceDirect και Web of Science (WoS). Επιπλέον, αναλύσεις χαρτογράφησης και ομαδοποίησης διεξήχθησαν λαμβάνοντας υπόψη τα Ιδρύματα που εφάρμοσαν τεχνολογίες τηλεπισκόπησης για αρχαιολογικούς σκοπούς στην Ευρώπη. Οι χάρτες με χρονική σήμανση από το 1999 έως το 2015 δείχνουν, αφενός, ότι οι τεχνολογίες τηλεπισκόπησης είναι ευρέως αποδεκτές και εφαρμόζονται από την αρχαιολογική κοινότητα, αλλά ταυτόχρονα ότι εξακολουθούν να υπάρχουν κενά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Επίσης, αναλύονται τα κενά της μελέτης κυρίως λόγω της "έλλειψης βιβλιογραφίας".

1. Εισαγωγή

Στόχος της εργασίας είναι να συνθέσει, να αναλύσει και να απεικονίσει τις τελευταίες έρευνες σχετικά με την τηλεπισκόπηση που προορίζεται για αρχαιολογικές εφαρμογές, βάσει της σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας μετά από μια αναλυτική προσέγγιση. Ο όρος "τηλεπισκόπηση αρχαιολογίας" περιλαμβάνει διάφορους τύπους τεχνολογιών τηλεανίχνευσης, δηλαδή δορυφορική τηλεπισκόπηση, αεροφωτογράφηση, γεωφυσική αναζήτηση και μη επανδρωμένη εναέρια Οχήματα (UAV). Ως εκ τούτου, περιλαμβάνει μεθόδους για την ανεύρεση και χαρτογράφηση υπολειμμάτων των προηγούμενων πολιτισμών πάνω ή κάτω από το έδαφος, για τεκμηρίωση των τοποθεσιών και για την παρακολούθηση των τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς. Μια σημαντική βελτίωση επιτεύχθηκε το 1999 με την κυκλοφορία του IKONOS, του πρώτου εμπορικού δορυφόρου υψηλής ανάλυσης με χωρική ανάλυση 1 m. Η σημασία του έγκειται κυρίως στην ικανότητά του να παρέχει συστηματικά πολυφασματικά δεδομένα πάνω από αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία.

2. Μεθοδολογία

Πραγματοποιήθηκε λεπτομερής βιβλιογραφική ανασκόπηση, με βάση τις δημοσιεύσεις των καθιερωμένων περιοδικών στα αγγλικά, στις βάσεις δεδομένων Scopus και ScienceDirect για το διάστημα 1999 - Ιούνιος 2015. Οι τελικές λέξεις-κλειδιά που επιλέχθηκαν ήταν: τηλεσκοπική αρχαιολογία (434 εγγραφές), εναέρια αρχαιολογία (294 εγγραφές), γεωφυσική αρχαιολογία (294 εγγραφές) και αρχαιολογία UAV (37 εγγραφές). Το Web of Science (WoS) διερευνήθηκε, αλλά τα αποτελέσματα ήταν περιορισμένα, διότι πολλά περιοδικά δεν αναφέρονται ακόμη στη βάση δεδομένων WoS. Για λεπτομερέστερη ανάλυση των προαναφερθέντων αρχείων, χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Cite Space (έκδοση 3.9 R9)

3. Αποτελέσματα-Συζήτηση-Συμπεράσματα

• μεταξύ 1999 και 2015 καταγράφεται γραμμική αύξηση του δημοσιευμένου υλικού. Αυτό υποδηλώνει τη μεγάλη σημασία και την αποδοχή που έχει αποκτήσει η τηλεπισκόπηση στον τομέα των αρχαιολογικών επιστημών τα τελευταία 16 χρόνια.
• Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ), Ιταλία (ΙΤ) και το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) είναι οι ηγετικές χώρες στα σχετικά δημοσιεύματα.
• Τα δημοσιεύματα είναι αρκετά ετερογενή λόγω του ότι η τηλεπισκοπική αρχαιολογία περιλαμβάνει ερευνητές με διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο (π.χ.δορυφορική τηλεπισκόπηση, γεωφυσική, φωτογραμμετρία, GIS και αρχαιολογία).
• το περιοδικό της Αρχαιολογικής Επιστήμης (JAS) κατέχει τον ηγετικό ρόλο για όλες τις φιλτραρισμένες λέξεις-κλειδιά.
• ο όρος «ΙΚΟΝΟΣ» παρατηρείται για πρώτη φορά το 2008 (δηλαδή 9 χρόνια μετά την έναρξη του δορυφόρου). Αν και οι εικόνες του IKONOS χρησιμοποιήθηκαν νωρίτερα για την αρχαιολογία η συστηματική εκμετάλλευσή τους καθυστέρησε για σχεδόν μια δεκαετία.
• Η "παράκτια" ή ακόμα και "υποβρύχια αρχαιολογία "είναι ένα άλλο πρόσφατο θέμα, όπου οι νέες τεχνολογίες (όπως το LiDAR) επέτρεψε στους αρχαιολόγους να διερευνήσουν αυτά τα περιβάλλοντα.
• Στην ετήσια κατανομή των δημοσιευμάτων, στην πρώτη θέση βρίσκονται για το 1999 η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, διότι αυτές οι δύο χώρες έχουν παλιά αρχεία αεροφωτογραφιών και εικόνες φωτοερμηνείας.
• Το 2007 θα μπορούσε να θεωρηθεί ορόσημο για την τηλεσκοπική αρχαιολογία, δεδομένου ότι αρκετά ιδρύματα από την Ιταλία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και ιδιαίτερα το Ηνωμένο Βασίλειο εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες των γεωφυσικών ερευνών, της δορυφορικής αρχαιολογίας και αεροφωτογράφηση για την υποστήριξη της αρχαιολογικής έρευνας.
• σε παγκόσμιο επίπεδο, το ανατολικό τμήμα των ΗΠΑ παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δραστηριότητα στον τομέα και ακολουθείται από την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ινδία και την Αυστραλία. Γίνεται εμφανής η ανισότητα που υπάρχει μεταξύ αυτών των περιοχών με άλλα μέρη του κόσμου (π.χ. Αφρική, Νότια Αμερική, Μέση Ανατολή κ.λπ.). Εικόνα.
• η παρούσα μελέτη δεν είναι εξαντλητική, δεδομένου ότι επικεντρώθηκε σε τρεις κύριες βάσεις δεδομένων και δεν ασχολήθηκε π.χ. με το Google Scholar λόγω του "θορύβου" των αποτελεσμάτων. Επίσης, μια άλλη κρίσιμη παράμετρος είναι η βιβλιογραφία που λείπει από συνέδρια, εργαστήρια, στρογγυλά τραπέζια σχετικά με το θέμα.
• η διαστημική τεχνολογία κινείται πολύ γρήγορα και πολλά επιτεύγματα αναμένεται να εφαρμοστούν στο μέλλον, όπως το νέο παγκόσμιο μοντέλο ψηφιακής ανύψωσης του TanDEMX, η πολύ υψηλή ανάλυση του WorlView-3 με ανάλυση των pixel 31 cm ή ακόμα και τις πολυχρονικές εικόνες (5 ημέρες) από τον αισθητήρα Sentinel 2.
• η τηλεπισκοπική αρχαιολογία χρειάζεται περαιτέρω πειραματισμό για να ευθυγραμμιστεί με τα αρχικά αρχαιολογικά ερωτήματα, καθώς και για τη βελτίωση της ποιότητας των πληροφοριών που παρέχονται στους αρχαιολόγους. Επίσης, θα ήταν χρήσιμη η ανάπτυξη ενός πιο φιλικού προς τον χρήστη λογισμικού τηλεπισκόπησης.