Ανάπλαση της ιστορικής τοποθεσίας γύρω από τα ερείπια του τόξου της Ρωμαϊκής γέφυρας στο Κλειδί, Πεδιάδα Θεσσαλονίκης

'''ΕΙΣΑΓΩΓΗ'''

H δημοσίευση πραγματεύεται την παλαιοπεριβαλλοντολογική ανάπλαση της περιοχής γύρω από το εναπομείναν τόξο της αρχαίας γέφυρας του Κλειδιού, στην Πεδιάδα Θεσσαλονίκης. Οι ταξιδιώτες του 19ου αι. και οι ιστορικοί του 20ου που μελέτησαν την ηλικία του μνημείου, κατέληξαν ότι είχε κατασκευαστεί κατά την Ύστερη Ρωμαϊκή Εποχή και υποστήριζε ένα κομμάτι της Εγνατίας Οδού. Ωστόσο, λίγες είναι οι μελέτες που έλαβαν υπόψη τους τις περιβαλλοντικές συνθήκες κατασκευής της γέφυρας και μέχρι σήμερα, μόνο υποθέσεις έχουν παρουσιαστεί.
[[ Εικόνα: Image046.gif | thumb | right | Εικόνα 1. Χάρτης της περιοχής μελέτης.]] 


'''ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ'''

Η γέφυρα είχε χτιστεί πάνω σε μία συμβολή του Αλιάκμονα με το Λουδία ποταμό, ή πάνω σε ένα παραθαλάσσιο φράγμα. Στα πλαίσια ενός γεωαρχαιολογικού προγράμματος που αναπτύχθηκε τον Απρίλιο του 2008, ανοίχτηκαν πέντε πηγάδια γεώτρησης και στους πυρήνες ιζήματος έγινε ανάλυση για μικροπανίδα και ιζηματολογία. Εφτά C AMS ημερομηνίες παρείχαν μία χρονοστρωματογραφική ακολουθία και βοήθησαν να οριστεί η γεωμορφολογική εξέλιξη της περιοχής. Η χωρική ερμηνεία των αποτελεσμάτων ήταν δυνατή με τη χρήση δορυφορικής εικόνας Landsat TM (False Colour Composite - FCC). Τα δεδομένα μας υποδεικνύουν τη σταδιακή μεταβολή του χώρου από θαλάσσιο σε χερσαίο περιβάλλον κατά την αρχαία εποχή. Συνθήκες λιμνοθάλασσας επικράτησαν κατά τη διάρκεια κατασκευής της γέφυρας και αργότερα αποκαλύφθηκε η παρουσία ενός παλαιού καναλιού του Αλιάκμονα (μεταβολή από την Βυζαντινή και Οθωμανική εποχή), που επικάλυπτε ιζήματα ενός παραθαλάσσιου φράγματος.   

[[ Εικόνα: Image048.gif| thumb | right | Εικόνα 2. Δορυφορική εικόνα Landsat TM (στις 11/05/1997). Το μαύρο ημικύκλιο είναι το απομεινάρι της γέφυρας. Οι διακεκομμένες μπλε γραμμές αντιστοιχούν σε παλιά κανάλια του ποταμού Αλιάκμονα. Η διακεκομμένη κόκκινη γραμμή αντιστοιχεί σε ένα κανάλι του ποταμού Αξιού (Ghilardi, 2007).]] 


'''ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ'''

Οι βασικές φάσεις της δελταϊκής προέλασης της Πεδιάδας της Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκαν αναλυτικά μέσω παλαιοπεριβαλλοντικής προσέγγισης. Ωστόσο, το χαμηλότερο κομμάτι του μεγαλύτερου δελταϊκού συμπλέγματος στην Ελλάδα δεν μελετήθηκε εκτενώς, ενώ δεν πραγματοποιήθηκαν παλαιοπεριβαλλοντικές ανακατασκευές  σε ορισμένους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Η αψίδα της ρωμαϊκής γέφυρας του Κλειδιού έγινε μάρτυρας της ταχείας γεωμορφολογικής εξέλιξης της Πεδιάδας της Θεσσαλονίκης, κυρίως στο χαμηλότερο κομμάτι της. Η πλαιοπεριβαλλοντική ανάπλαση-ανακατασκευή, που παρουσιάστηκε σε αυτήν την εργασία, επιβεβαιώνει την έρευνα που διεξήχθη πρόσφατα στην περιοχή (Ghilardi, 2007) και παρέχει μια πιο λεπτομερή κατανόηση της γεωμορφολογικής εξέλιξης του τοπίου γύρω από τα ερείπια της αψίδας. Τα νέα αποτελέσματα μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι κάποιο θαλάσσιο περιβάλλον καταλάμβανε την περιοχή κατά την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική περίοδο. Συνθήκες ρηχής θάλασσας και λιμνοθάλασσας κυριάρχησαν κατά τη μέση και ύστερη ρωμαϊκή εποχή (από τον 1ο ως τον 4ο αι. μ.Χ.) και η κατασκευή της γέφυρας χρονολογείται εκείνη την περίοδο. Η δημιουργία μιας σειράς παράκτιων φραγμάτων/αναχωμάτων οδήγησε στην απομόνωση των λιμνοθαλασσών, παρότι υπήρχαν ακόμη ορισμένες συνδέσεις με τη θάλασσα. Προκειμένου, να φτιάξουν μια νέα οδό που θα συνέδεε τη Νότια Μακεδονία (την αρχαία Πύδνα) με τη Θεσσαλονίκη (και την Εγνατία οδό), οι Ρωμαίοι μηχανικοί αποφάσισαν να κατασκευάσουν διάφορα κτίσματα γύρω από το παράκτιο φράγμα και να αποφύγουν τα έλη. Κάποιες γέφυρες χτίστηκαν σε περιοχές με έλη, έτσι ώστε να συνδεθούν οι λιμνοθάλασσες με τη θάλασσα. 
Η γεωαρχαιολογική προσέγγιση που χρησιμοποιήθηκε εδώ αποκαλύπτει ότι οι γρήγορες αλλαγές του τοπίου επηρέασαν σημαντικά όχι μόνο τη χρήση της ρωμαϊκής γέφυρας του Κλειδιού, αλλά και την ηγεσία της Αρχαίας Πέλλας στην επαρχία της Μακεδονίας. Μετά από τις συνδέσεις ανάμεσα στους δελταϊκούς λοβούς του Αξιού και του Αλιάκμονα, πιθανώς στα περίχωρα του αρχαίου Κλειδιού, δημιουργήθηκε η Πεδιάδα της Θεσσαλονίκης και η Πέλλα απομονώθηκε πλήρως στην ενδοχώρα και έπαψε να υπάρχει ως πόλη με λιμάνι κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο υποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι οι αρχαιολογικές σπουδές δεν θα πρέπει να αποσυνδέονται από τις μεταβολές του περιβάλλοντος.


''Συγγραφείς: Matthieu Ghilardi, Abdelsalem Genc, George Syrides, Jan Bloemendal, David Psomiadis, Thodoris Paraschou, Stephane Kunesch, Eric Fouache

Journal of Archaeological Science 37 (2010)''

[[category:Αρχαιολογία]]