Ιστορική ανάλυση της αλλαγής του τοπίου με χρήση τηλεπισκόπησης: ένα εργαλείο για το γεωργικό μετασχηματισμό της ελληνικής υπαίθρου

'''Συγγραφείς'''
Maria Zomeni, Joseph Tzanopoulos, John D. Pantis

'''Πηγή'''
Historical analysis of landscape change using remote sensing techniques: An explanatory tool for agricultural transformation in Greek rural areas


'''Εισαγωγή'''

Τα αγροτικά τοπία είναι αποτέλεσμα μιας δυναμικής διαδικασίας, με περιβαλλοντικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες και οι χωρικές κατανομές του μετασχηματισμού τους στο χρόνο, συνδέονται αναμφίβολα με τις αλλαγές στις χρήσεις γης. Για αιώνες, η γεωργία έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό των αγροτικών τοπίων της Μεσογείου. Ωστόσο, η φύση των αλλαγών στο γεωργικό καθεστώς αποτέλεσε αντικείμενο μιας ισχυρής θεωρητικής συζήτησης. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει και να αναλύσει τις επιπτώσεις της γεωργικής αλλαγής στη δομή του τοπίου της ελληνικής υπαίθρου χρησιμοποιόντας μία περιοχή μελέτης.

'''Υλικά και μέθοδοι'''

'''Περιοχή μελέτης και ιστορικό χρήσεων γης'''

Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στο νομό Ιωαννίνων. Ο γεωλογικός σχηματισμός αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθους και το κλίμα χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό μεταξύ του Μεσογειακού και του ηπειρωτικού-Μεσογειακού. Εντός της περιοχής μελέτης, δύο περιοχές έχουν επιλεγεί για ανάλυση. Η πρώτη θέση είναι η περιοχή της Τύμφης που βρίσκεται μεταξύ 500m και 2300m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η δεύτερη περιοχή βρίσκεται στην Κόνιτσα με υψόμετρο που κυμαίνεται από 300m έως 1.400m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε ένα ιστορικό πλαίσιο, τρεις βασικές περιόδοι αλλαγής χρήσεων γης μπορούν να εντοπιστούν στην περιοχή μελέτης. Η πρώτη περίοδος (αρχές του 20ου αιώνα έως 1940) χαρακτηρίζεται από μια οικονομία επιβίωσης που βασίζεται σε ένα αυστηρά οργανωμένο σύστημα χρήσεων γης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που επιβάλλονται σε τοπικό επίπεδο. Η δεύτερη περίοδος (1950 έως τις αρχές του 1980), η οποία συμπίπτει με την παραγωγική εποχή στη Δυτική Ευρώπη, σημαδεύτηκε από μια σημαντική κοινωνικο-οικονομική παρακμή και ερήμωση της περιοχής. Τέλος, η τρίτη περίοδος (μέσα του 1980 έως σήμερα) χαρακτηρίζεται από ένα μετασχηματισμό της ταυτότητας της περιοχής, σημαντική ανάπτυξη του τριτογενή τομέα και ειδικά του τουρισμού.

'''Επεξεργασία και ανάλυση'''

Ασπρόμαυρες, παγχρωματικές αεροφωτογραφίες ελήφθησαν για τα έτη 1945 (1:42,000), 1969 (1:40,000) και 1995 (1:30,000) και δημιουργήθηκε μια σειρά τριών ψηφιακών ψηφιδωτών για την περιοχή. Οι αεροφωτογραφίες που ελήφθησαν το 1995 ήταν οι τελευταίες διαθέσιμες εικόνες της περιοχής, παρέχοντας ένα πλήρες σύνολο δεδομένων, όταν η μελέτη ξεκίνησε το 2002. Πριν από την ανάλυση, τα ψηφιδωτά των αεροφωτογραφιών  διορθώθηκαν σε μια καθολική εικόνα mercator (UTM) με ανάλυση 50m. Τα ψηφιδωτά ταξινομήθηκαν με τη χρήση «αντικειμενοστραφούς ανάλυσης εικόνας» (eCognition SoftwareVersion 3,0). Ορθο-φωτογραφίες της βλάστησης της περιοχής που ελήφθησαν το 1980 καθώς και στοιχεία εδάφους που ελήφθησαν το 2002 χρησιμοποιήθηκαν για την επικύρωση της ταξινόμησης και τελικά έξι κατηγορίες κάλυψης γης δημιουργήθηκαν για το σύνολο των χαρτών: καλλιεργήσιμες εκτάσεις, λιβάδια, θαμνώδεις περιοχές, δάση, οικισμοί και σκιά. Για κάθε χάρτη και κάλυψη γης υπολογίστηκαν στατιστικά στοιχεία με την έκδοση ράστερ FRAGSTATS.


'''Αποτελέσματα'''

'''Αλλαγές στη χωρική διάρθρωση στην περιοχή της Τύμφης'''

Η ανάλυση των πινάκων μετάβασης και τα ποσοστά αλλαγής, παρέχουν στοιχεία για τις  αλλαγές που έλαβαν χώρα μεταξύ των καλύψεων στην περιοχή της Τύμφης κατά τη διάρκεια των 50 ετών της μελέτης. Τα λιβάδια παρουσίασαν σοβαρή απώλεια της κάλυψής τους την περίοδο 1945-1995 (συνολική απώλεια 965 εκταρίων). Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπέστησαν εκτεταμένη συρρίκνωση. Οι θαμνώδεις περιοχές αυξήθηκαν με σχεδόν σταθερό ρυθμό, μεταξύ των διαδοχικών περιόδων. Τέλος, τα δάση αναπτύχθηκαν με τον υψηλότερο συντελεστή στις δύο μεταβατικές περιόδους, αντικαθιστώντας κυρίως θαμνώδεις περιοχές. 

'''Αλλαγές στη χωρική διάρθρωση στην περιοχή της Κόνιτσας'''

Κατά τη διάρκεια των διαδοχικών περιόδων, τα λιβάδια μειώθηκαν με σταθερό ρυθμό, μετατρεπόμενα κυρίως σε θαμνώδεις περιοχές και δάση. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις μειώθηκαν πάρα πολύ, αλλά με χαμηλότερη τιμή. Η πιο δεσπόζουσα μεταβολή που καταγράφεται στην περιοχή της Κόνιτσας ήταν η εκτεταμένη αναδάσωση, με μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων να αλλάζουν σε θαμνότοπους και στη συνέχεια σε δάσος. Η αναδάσωση προχώρησε με τον ίδιο ρυθμό αν και με ελαφρώς διαφορετικό πρότυπο, και στις δύο μεταβατικές περιόδους.

'''Συζήτηση και συμπεράσματα'''

Αν και το τοπίο της Τύμφης και το ορεινό τμήμα της Κόνιτσας έχουν πληγεί από κλιματικούς και φυσικούς περιορισμούς, που είναι κοινοί στις ορεινές περιοχές, η γεωργική δραστηριότητα ήταν πάντα παρούσα. Οι αλλαγές του τοπίου που παρατηρήθηκαν στην περιοχή μελέτης σαφώς συνδέονται με την αναδιάρθρωση του γεωργικού τομέα. Η μετάβαση μεταξύ των γεωργικών συστημάτων, η κατευθυντικότητα της διαδικασίας και η εξέλιξη του αγροτικού τοπίου αποτέλεσε αντικείμενο μιας ισχυρής συζήτησης στον τομέα της γεωργικής / αγροτικής έρευνας. Η κατανόηση της διαδικασίας της γεωργικής αλλαγής είναι θεμελιώδης για τη διαχείριση του αγροτικού τοπίου και την ανάπτυξη των περιφερειακών σχεδίων.